سریا‌لهای ترک و چرخش مصرف فرهنگی ایرانیان. دکتر محمدباقر سپهری

سریا‌لهای ترک و چرخش مصرف فرهنگی ایرانیان
دکتر محمدباقر سپهری

امروزه تلویزیون برای ترکیه ابزاری پرقدرت برای تاثیرگذاری بر کشورهای منطقه و بعضا در جهان تبدیل شده است. درک قدرت تلویزیون توسط مسئولان فرهنگی و رسانه ای ترکیه و سرمایه گذاری روی سریال با ژانرهایی اغلب عاشقانه و بنمایش درآمدن آنها در شبکه های گوناگون و از طرف دیگر با فروش این سریالها به شبکه‌های مختلف خاورمیانه، اروپا و حتی آمریکا توانسته به دومین کشور در عرصه تولید و فروش سریالها در جهان تبدیل شود. در ایران نیز رغبت و گرایش به این سریال‌ها طی سالهای اخیر افزایش یافته و زندگی ایرانیها با سریال‌های ترک بهم گره خورده است. سریالها اغلب کشدار و چندین سال طول می‌کشد و با توجه به موضوعات عشقی، شور و هیجان در مخاطب ایجاد می‌کند و وجود گره های داستانی جذاب باعث دائمی شدن مخاطبان بعنوان مشتری پروپاقرص این سریال‌ها می شود. سریالهای عامه پسند با برجسته کردن ایماژهایی همچون تفریحات متنوع، مناطق طبیعی و دریا، شهرهای زیبا با معماری و مبلمان جذاب، بازیگران خوش تیپ و زیبارو، زندگی لاگچری و مرفه، انواع مدهای لباس، زیورآلات خوش رنگ و نگار و بازتعریف روابط جنسی می توان شاهدتمایل روزافزون ایرانیان به مصرف بنمایش درآمده در رسانه های ترکیه تحلیل کرد. تحلیل چنین وضعیتی نیاز به تفسیر چندین ویژگی از جمله جذابیتهای بصری در سریالها، مشابهت های زبانی و فرهنگی، ضعف شبکه های ایرانی، روابط تاریخی دوکشور و موارد دیگر که در گرایش و رفع عطش رسانه ای ایرانیان مشهود می باشد.
سریال‌های ترک امروزه بعنوان سفیران فرهنگی این کشور چندین کلیدواژه مهم را بازنمایی می کنند که در بلندمدت می تواند جهان بینی ایرانیان را تغییر و بسمت مفهومی ایدئولوژیک بنام "ترک بودن" که ایماژهای مهمی همچون "مدرن بودن"، "توسعه یافته بودن" و "متمدن بودن" را نمایندگی کرده و با شیوه های مصرف فرهنگی آنها پیوند بزند. سریالهایی مانند دختران گونش، جزر و مد، عشق ممنوع، سده باشکوه، عروسی از استانبول، فاطما گول، عشق اجاره ای و... که در کنار آنها دو نوع مصرف را نیز در میان ایرانیان ترویج می دهد: لباس و غذاهای ترک. چنانچه هر مغازه‌ای برای فروش بهتر و بیشتر، اجناس ترک را به دیگر کشورها ترجیح می دهد و انواع کباب ترک در حال گسترش در شهرهای مختلف ایران مشاهده میشود. این کالاها (چه فرهنگی چه غیرفرهنگی) تصورات ذهنی مردم را بطرف برند "ترک بودن" و خوانش جدید آنها از ترکها را همانند قهرمانان افسانه ای بر تارک ذهنی ایرانیان حک می کنند. هویت برساخته شده از سریالها در ایجاد فرهنگ جمعی چنان تاثیرگذارند که شبها که سریالها را تماشا می کنند در جهت ارضای نیازهایی همچون همانندجویی و فرافکنی، فردای آن در فروشگاه ها و مغازه ها از غذا و لباس گرفته تا مبلمان و پارچه های ترک با وسواس خاصی در ال سی وایکیکی، دی فاکتو، کوتون بدنبال خرید لباسهایی هستند که بر تن بازیگران زن همچون سرنای، گونش، گوزل، دفنه، هازال، ثوریا و... بوده و علی، یامان، عمر، فاروق، جسور و... محور توجه تقلیدهای مردان قرار می گیرند. اینگونه است که سریالها با تبلیغ کالاهای ترکی هم مراکز خرید ایرانی را قرق می کنند و هم برند "ترکی" و "ترک بودن" را با مفهومی هویت بخش و متمایز در جهت تفسیر سلایق و علایق مردم در جهت مفاهیم تعریف شده و مدرن از ترکها تشکیل می دهند. شکل گیری چنین هویتی در جهت ترویج واژگان ترکی و سپس ایجاد علاقه برای یادگیری زبان ترکی نیز بسیار موثر است و ورود سالانه حدود 2.5 میلیون ایرانی بعنوان توریست به شهرهای مختلف ترکیه و دیدن زیباییهای طبیعی و تاریخی، خرید لباس و تجربه غذاهای متنوع ترک نهایتا در جهت ایجاد علاقه برای یادگیری زبان ترکی و حتی ترویج آن در بلندمدت در ایران با توجه به علاقمندی به چنین هویتی می تواند بعنوان تغییرات فرهنگی و تاثیرات فرهنگ ترک در ایران تفسیر شود. تامل در چنین چرخشی شاید بتواند باعث تضعیف مصرف گرایی غرب باشد که علیرغم برخی مخاطرات می تواند نتایجی همچون تضعیف گرایش به غرب و فرهنگ برهنگی آن با توجه به تاکید ترکیه بر عدم برهنگی، خرید اجناس و غذا با قیمت نازل دربرابر فرآورده های غربی، رفت و آمدهای فرهنگی دو کشور که دارای مشابهت های فرهنگی، دینی و تاریخی هستند میتواند حداقل هایی از هجمه ها و شبیخون فرهنگی غرب را کاهش دهد. در نهایت در چارچوب تاثیر و تاثر بین ایران و ترکیه، تاثیرات ترکیه در ایران بیشتر مشهود است که با برنامه ریزی و استفاده از همه تواناییهای رسانه‌ای ابتدا اذهان مخاطبان را آماده تقبل برند "ترک" می کند سپس با مصارف فرهنگی و حتی مصرف سیاسی ایران را بسوی ارزشهای تعریف شده و البته نزدیک به فرهنگ ایرانی را بازتولید میکند که در بلندمدت می تواند باعث تغییر ذایقه ها و گرایش شهروندان به برندهای "ترکی شدن"، "ترکی بودن" و حتی "ترک بودن" باشد.

@Atu_Sociology