🔆 «علوم اجتماعی» یا «علوم اشتباهی»؟. 🖋 امیر هاشمی مقدم: خبرگزاری مهر

🔆 «علوم اجتماعی» یا «علوم اشتباهی»؟
🖋 امیر هاشمی مقدم: خبرگزاری مهر
(توجه: این نوشتار شاید برای خوانندگان غیر علوم اجتماعی جالب نباشد)

پیش از نوروز، فایل صوتی «افسانه فیل و پراید» که سخنرانی یکی از جامعه‌شناسان کشور بود، توسط یکی از اقتصاددانان در فضای تلگرامی پخش شد. پخش‌کننده، از خوانندگان درخواست نمود تا آنرا برای دیگران هم فرستاده، در تعطیلات نوروز شنیده و درباره‌اش بحث کنند. این فایل بیش از سه میلیون بار دیده و شنیده شد که از چند سو ارزش توجه دارد:
1- این نخستین بار است که صدای یک اندیشمند علوم اجتماعی ایران، در چنین مقیاس گسترده‌ای شنیده می‌شود. آن هم در حالی‌که تقریبا هیچ مطلب تلگرامی دیگری در این مقیاس بازنشر نشده است.
2- این استقبال از سخنرانی یادشده، نمونه‌ای است که نشان می‌دهد برخلاف برخی ادعاها، استادان دانشگاه‌های ایران همچنان سرمایه اجتماعی بالایی را دارا بوده و دیدگاه‌های‌شان برای مردم مهم است. با وجود آنکه در دوره‌هایی، برخی افراد بدون داشتن توانمندی‌های لازم و بر پایه مسائلی دیگر در جرگه هیئت علمی دانشگاه‌ها در آمدند، اما به‌واسطه تولیدات علمی استادان، سره از ناسره تشخیص داده می‌شود. همان سخنران جامعه‌شناس چند سالی است که دغدغه کم‌آبی و مدیریت آب هم دارد؛ بنابراین کانالی راه‌اندازی کرد به نام «موفقیت‌های کوچک ایرانیان» و از هر کسی دغدغه آب و ایران دارد، دعوت به عضویت نمود. در یک ماه، این کانال 26 هزار عضو به دست آورد که چیزی جز اعتماد به سرمایه‌های دانشگاهی، به‌ویژه در زمینه علوم اجتماعی نیست. اما این سرمایه‌های اجتماعی که می‌توانست در بزنگاه‌ها به سود کشور و مردم عمل کند (همچنانکه در ناآرامیهای دی‌ماه، و همچنین هجوم مردم برای خرید دلار، همین افراد تلاش کردند مردم و شرایط را آرام کنند)، با فیلتر شدن تلگرام آسیبی جدی دید.
3- نقدی اساسی که همیشه به علوم اجتماعی ایران وارد می‌شود، غیر کاربردی بودن‌شان است؛ تا آنجا که برخی آنرا به طعن، «علوم اشتباهی» می‌نامند. بخشی از این مسئله را می‌توان در کیفیت پایین آموزشی، ورود کسانی که رتبه‌های پایین آزمون ورودی دانشگاه‌ها را دارند و... به رشته‌های علوم اجتماعی دید. اما بخش دیگر این مسئله، دقیقا موضوع همین سخنرانی بود؛ یعنی انتظاراتی که از اندیشمندان علوم اجتماعی ایران می‌رود، این است که با همین محدودیتها و نگاه‌های تنگ، راهکارهای شگفت‌انگیز ارائه دهند؛ یا به بیان سخنران فایل یادشده، فیل را سوار پراید کنند. این مسئله را البته پیش از این، کسان دیگری نیز گفته بودند. برای نمونه، در برنامه «حذف و اضافه» که سال ۹۴ از شبکه سوم سیما با موضوع «هشت دهه علوم اجتماعی در ایران» پخش شد، آرمان ذاکری، دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی، سخنانی شبیه همین را بیان کرد. اما این بار این مسئله ملموس‌تر بیان شده و به لطف شبکه‌های اجتماعی، به طرز گسترده‌ای نزد مردم پخش شد. دست‌کم اکنون علوم اجتماعی از بخشی از این اتهام‌های ناکارآمدی و... خود را مبرا کرده و نشان داده چرا ناکارآمد مانده یا نگهداشته شده است.
4- در حالی‌که مقالات نشریات تخصصی توسط مردم عادی خوانده نمی‌شود، روزنامه‌ها در انتشار دیدگاه‌های انتقادی دست به عصا راه می‌روند، رادیو و تلویزیون کمتر میلی به دعوت از اندیشمندان علوم اجتماعی داشته و در صورت دعوت، خط قرمزها پر رنگ است، شبکه‌های اجتماعی (حتی با آنکه تلگرام فیلتر شد) هشدار می‌دهند که در این شیوه نظارت باید بازنگری کرد.
5- تاکنون اندیشمندان علوم اجتماعی در ایران عموما در دو دسته جای می‌گرفته‌اند: یا پشتوانه نظری قوی داشته و دیدگاه‌های‌شان هم نظری و معطوف به جامعه علمی تخصصی بود؛ یا دیدگاه‌های عامیانه داشته که بدون پشتوانه نظری بیان می‌شد و تفاوت چندانی با سخنان کوچه و بازاری نداشت. اما چند سالی است این اندیشمندان پی برده‌اند که باید دست‌کم بخشی از دیدگاه‌های تخصصی را به زبان ساده و در رسانه‌ها هم بیان کرد. این سخنرانی را می‌توان نقطه اوج پیوند این دو گروه یا دو دیدگاه دانست.
6- این افسانه فیل و پراید، می‌تواند همچون چارچوبی تئوریک برای توجیه بسیاری از آنجه که ناکارآمدی علوم اجتماعی در ایران خوانده شده، به کار رود. دست‌کم نگارنده با نگاهی انسان‌شناسانه به مسائل گردشگری در ایران، پیش از این همین تئوری فیل و پراید را در نوشته‌ای دیگر به کار برده است. اینکه چرا ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، دوبی، کردستان عراق و... در نوروز توسط گردشگران ایرانی تسخیر شد و در تابستان دوباره تسخیر می‌شود، چیزی است که از لابلای بسیاری از پژوهشهای اجتماعی می‌توان به پاسخش دست یافت. اصلا گاهی نیاز به انجام پژوهش هم نیست. به قول سخنران یادشده، مسائل ایران آنچنان ساده و آشکار شده که دیگر علوم اجتماعی‌ها بیکار شده‌اند.

شبکه جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology