شبکه جامعهشناسی علامه 📍 بررسی تحلیلی جامعهشناختی و سیاستگذاری اجتماعی پشتیبانی و ارتباط با ما⬇️ ☑️ @Atu_Sociologier اینستاگرام: 📸 Instagram.com/atu_sociology
🔅شک دستوری. 🖊مصطفی
🔅شک دستوری
🖊مصطفی #ملکیان
🔹شک دستوری یعنی اینکه ببینیم آیا میتوانیم در همه این امور شک کنیم و بعد از این شک به یقین برسیم یا نه. چنین شکی «methodological» (دستوری) است. باید توجه داشت که شک دستوری غیر از شکهای دیگر همچون شک مزاجی، استدلالی و استفهامی است. شک دستوری یعنی اینکه چه اشکالی دارد من بنای خود را بر این بگذارم که تمام آنچه دیگران به من القا و تلقین کردهاند مورد تردید قرار دهم، حتی اگر آنها به حسب ظاهر کاخی باشکوه باشند. من میخواهم دانه دانه آجرهایی را که خانه باورهایم را تشکیل دادهاند از نو بیازمایم و بدین ترتیب خانه جدیدی بسازم که حتی اگر کلبهای هم باشد بر آن کاخ رجحان دارد. من نمیدانم زندگی در آن کاخ مرا به کجا میکشاند، اما از آنجا که این کلبه را بر اساس القائات و تلقینات دیگران که نسبت به آنها ظن به خطا و سوء نیت و جهل دارم، نساختهام؛ بلکه بر پایه فهم خودم ساختهام میدانم که زندگی در آن چه سرنوشتی دارد.
🔹من بنا را بر نادرست بودن باورهایم میگذارم و به همین دلیل باید تک تک آنها را بیازمایم و ببینم که آیا «خدا وجود دارد؟»، «زندگی پس از مرگ وجود دارد؟» «ارتباط خدا به وسیله رسالت و نبوت با بعضی از انسانها»، «سخن گفتن خدا با برخی افراد و پیامرسانی به همه انسانها از طریق آنها»، «هدفمند بودن عالم خلقت»، «معنادار بودن زندگی»، «اخلاقی بودن نظام خلقت» درست است یا نه؟
🔹پس انسان در باب همه اینها میتواند از نو تأمل کند که حاصلش ممکن است مؤید یا مضعّف عقیده سابق باشد و هر کدامش باشد، خوب است، ولی اگر پس از تأملات به این نتیجه رسیدید که عقاید موروثی شما نادرست است، زندگی کردن بر اساس این عقاید جدید زندگی اصیل است نه بر اساس عقاید سابق.
🔹میخواهم بگویم فرآیند درست این است که بر اساس فهم خویش زندگی کنیم و مهم نیست نتیجه و فرآورده این فرآیند چه عقایدی باشد بلکه ما باید از هر عقیدهای که بر اساس این فرآیند عاید ما میشود، استقبال کنیم.
🔹بسیاری از انسانها وقتی زندگی اصیل در پیش گرفتند، دیدند عقاید سابقشان درست بوده؛ مثلاً غزالی وقتی شک کرد، پس از شکّش تقریباً بیشتر عقایدش تأیید شد، پاسکال هم همینطور. اما اسپینوزا وقتی شک کرد، پس از شک تقریباً هیچ کدام از عقاید قبلیاش تأیید نشد.پس اسپینوزا، پاسکال و غزالی زندگی اصیل داشتهاند و من و شما هم ممکن است زندگی اصیل پیدا کنیم اما اینکه پس از طی فرآیند زندگی اصیل، به چه فرآوردهای برسیم از قبل تضمین شده نیست، ممکن است عقایدتان تأیید بشود یا نشود.
🔹به هر حال لزومی ندارد که پس از در پیش گرفتن زندگی اصیل عقایدتان تأیید نشود بلکه ممکن است همه آنها تأیید گردد. فقط فرق الان شما با قبل این است که قبلاً با این عقاید زندگی میکردید چون فلان کس گفته بود ولی الان با همان عقاید زندگی میکنید چون خودتان اینگونه یافتهاید. مثلاً، ما تا سال دوم و سوم راهنمایی میگوییم: مجموعه زوایای مثلث ْ۱۸۰ است و اگر کسی از ما بپرسد، چرا؟ میگوییم: چون آقا معلم یا خانم معلم گفته است. بعدها نیز که بر این مطلب برهان میآورند باز هم همان را میگوییم اما اگر دلیلش را بپرسند میگوییم چون برهانی بر من اقامه شد که در هیچ یک از مقدمات آن نتوانستم تشکیک کنم. این معنایش این است که اگر فردا همان خانم معلم، آقا معلم بگوید: حرف من که «مجموع زوایای مثلث ْ۱۸۰ است» اشتباه بود در جواب میگوییم: ما به آن جمله معتقدیم، ولو شما از حرف خود برگردید؛ چون بر این مطلب برهان اقامه شده و فهم من میگوید: مجموع زوایای مثلث ْ۱۸۰ است.
🔹بنابراین تفاوت زندگی اصیل با زندگی غیر اصیل در فرآیند تحصیل عقاید است نه در نفس عقایدی که پدید میآیند و این عقایدی که پدید میآیند ممکن است عقاید سابق ما باشند یا نباشند. بدین ترتیب، به نظر میآید که شک دستوری، به معنای از نو تجدید کردن و مقلّد نبودن، مؤلفه مهم زندگی اصیل است و اگر کسی اینگونه زندگی کند آرامش دارد و شاد و امیدوار است. پس این فرآیند به هر چه بینجامد باز هم شاد هستم؛ چون پیش خود حساب میکنم که اولا،ً تلاش صادقانه کردهام و قصد فریب خود یا دیگری را نداشتهام. ثانیاً، جداً تلاش کردهام و با جدیت و صداقت به این عقیده رسیدهام و چون برایم واضح است بر آن اساس زندگی میکنم؛ و چون نباید باور واضح خود را فدای چیزهایی کنم که از دیگران به من ارث رسیده است و وضوحی ندارد، چنین عمل میکنم و هر چه پیش آید برندهام نه بازنده.
🔰زندگی اصیل و مطالبه دلیل
🌐جامعهشناسی علامه
@Atu_Sociology