✅انقراض تنهایی در عزلت اعتکاف.. ✍🏻محمدرضا پویافر

✅انقراض تنهایی در عزلت اعتکاف

✍🏻محمدرضا پویافر

📍در حالی که قطره های اشک از دو طرف صورتش به پایین می غلتد، میکروفون صدا و سیما را پیش روی خود می بیند تا از حس و حال معتکف شدن بگوید. جوانی که برای دور شدن از هیاهویِ زندگی روزمره به کنج مسجد آمده تا سه روز از همه چیز ببرد، به خودش و خدای خودش تنها باشد، حالا بازهم درگیر هیاهو شده است. انواع برنامه های مختلف که مسئولان برگزاری اعتکاف به صورت سازماندهی شده – برای غنی تر شدن اعتکاف! – پیش بینی کرده اند کم بوده، حالا غولِ رسانه هم به میان معتکف‌ها سرک کشیده است.

گویی ولعِ شدید جمهوری اسلامی به نهادی سازی امر فرهنگی به خصوص امر دینی، تمام شدنی نیست. از یک سو منابع مالی، امکانات و نیروی انسانی زیادی صرف برنامه ریزی های رسمی برای سازماندهی، هماهنگی و در نهایت یکدست سازیِ امور دینی و آیینی (از سوگواری دهه محرم تا آیین پیاده روی اربعین، از هیأت های مذهبی تا موسسات خیریه دینی) و از سوی دیگر رسانه سازیِ امر دینی به کمک صدا وسیما دو رویه‌ی سکه ای است که برای ترویج فرهنگ دینی در جامعه ایرانی ضرب شده است.
این ولع شدید به نهادی سازی و به طور خاص حکومتی سازیِ امر دینی دومینو وار تمامی حوزه های دینی را به تسخیر در آورده تا امروز به فردی ترین و شخصی ترین آیینی عبادی یعنی اعتکاف رسیده است.

طی سالهای اخیر، اولاً ستادهای ساماندهی و هماهنگی برنامه های اعتکاف در سراسر کشور تشکیل شده است. این «ستادسازی» از یک سو هدف خود را فراهم کردن امکانات و شرایط هرچه بهتر برای معتکفان اعلام می کند و از سوی دیگر با طراحی برنامه های مختلف فرهنگی- مذهبی به تکثیرِ گفتمان رسمی دین تمرکز دارد. طی تجربه مردم نگاری در اعتکاف سال گذشته (فروردین 96) نشانه های جالب توجهی در این مورد به دست آوردم. طی این مشاهده مشارکتی که تجربه ای دوگانه از «اعتکاف- پژوهش» بود، برنامه هایی زمان بندی شده از سخنرانی های سیاسی، تشکیل حلقه های معرفت، برنامه تشییع شهید مدافع حرم در میان معتکفان و حتی سخنرانی یک روحانی در مورد طب اسلامی، تقریباً تمام زمان مفید روزه داری معتکفان، از ساعت ده صبح تا دوازده شب را پوشش می داد، به طوری که کمتر زمانی برای معتکف می ماند که به طور کامل بتواند دور از صدای میکروفون و هیاهوی اطراف، با خودش خلوت کند.

رسانه جمهوری اسلامی، به شکلی عجیب مصداقی دیگر از کارکردهای منفی رسانه را در تغییر ذاتِ یک آیین دینی نشان داده است. اکنون دیگر نه تنها خصوصی ترین زوایای زندگی شخصیِ روزمره افراد، بلکه شخصی ترین وجوه دین ورزی شان هم در معرض دید همه قرار دارد؛ آن هم با دغدغه ترویج دین و سنت اعتکاف.

اعتکاف به مدد این رویه های نادرست در سیاستگذاری امر دینی، دیگر اعتکاف نیست، نمایشِ عزلت در قاب رسانه است. در این روند، رابطه مومن با خودش یا تنهایی اش (مگر نه این که تنهایی واقعی موجودی است که کمتر او را می‌بینیم؟) و با خدایش، به واسطه حضور موجودِ سومی به نام رسانه و با مداخله اغتشاش گر انواع برنامه های رسمی در مساجدِ محل اعتکاف مخدوش می شود.

به این ترتیب تنهایی، تنها موجودی که مومنِ معتکف در جستجوی آن در گوشه‌ی مسجد می خزد، در خطر انقراض قرار میگیرد. و اکنون تنهایی معتکف گونه نادری است که باید نه در مساجدی که معروف اند، نه در حرم امام رضا(ع)، حرم فاطمه معصومه(س)، مسجد جمکران یا سایر مکان های مشهور، بلکه در مسجدِ کم بضاعت، فقیر و ساده محل تان جستجو کنید.
چنین موجودی به این حد دوست داشتنی، نیازمند مراقبت بیشتر از سوی سیاستگذاران فرهنگی است. این مراقبت هم مثل مراقبت از همه موجودیت‌های در معرض انقراض، نیازمند توجه پژوهشگران حوزه مطالعات اجتماعی دین است. بنابراین باید گفت که اعتکاف، موضوع ویژه ای برای مطالعات اجتماعی دین است.

#جامعه


🌐شبکه جامعه‌شناسی علامه
@Atu_sociology