درسهای اقتصادی از مقایسه رابطه ایران با عربستان و ترکیه. علی سرزعیم

درسهای اقتصادی از مقایسه رابطه ایران با عربستان و ترکیه
علی سرزعیم
منتشره در روزنامه جهان صنعت، 9 خرداد 1396
http://jahanesanat.ir/?newsid=87822
این روزها رابطه ایران با عربستان در بدترین وضعیت خود قرار دارد. بسیاری از افراد پیام خریدهای نظامی هنگفت عربستان را برای منطقه پیام های مثبتی تلقی نمی کنند و نسبت به آینده رابطه ایران و عربستان ابراز نگرانی می کنند. نکته مهمی که نباید فراموش کرد آنست که چرا به چنین وضعیتی رسیدیم؟ آیا صرفا مسئله اشغال سفارت عامل رسیدن به این وضعیت بود یا آن که آن اقدام اشتباه پازلی وخامت شرایط را کامل کرد؟ به نظر می رسد که مسئله وخیم تر بوده و قضیه حمله به سفارت تنها بهانه لازم را برای آنها فراهم کرده است. علت اصلی مشکل عربستان با ایران رقابت منطقه ای است. ایران در حال حاضر طرح های عربستان در منطقه را تا حد زیادی خنثی کرده و همین امر زمینه تنش را با عربستان فراهم ساخته است. بزرگترین پروژه عربستان تجزیه عراق و سوریه و ایجاد داعش و القاعده بوده که همه این پروژه ها تا کنون با شکست روبرو شده است.
نکته جالب آنست که مشابه همین وضعیت در مورد ترکیه نیز مطرح است. ترکیه با تجربه رشد اقتصادی بالا در سالهای پس از قرن بیستم سودای احیای امپراطوری عثمانی را در سر پروراند و همین امر موجب شد تا در مسیر ایجاد بی ثباتی در عراق و پاکستان به عامل اجرایی اصلی تبدیل شود و مرزهای ترکیه گذرگاه اصلی تامین نظامی گروه های مخالف و تکفیری بوده است. بسیاری از این نیروها در ترکیه آموزش دیدند و نیروهای اطلاعاتی ترکیه وظیفه هدایت جریانات تکفیری را بر عهده داشتند.
لذا اگر بخواهیم میان عربستان و ترکیه قضاوت کنیم سهم ترکیه از این وقایع اگر بیشتر نباشد کمتر نبوده است ولی چرا رابطه ایران و ترکیه محفوظ ماند ولی رابطه با عربستان گسسته شد؟ پاسخ این سوال نه در عرهص سیاست که در عرصه اقتصاد است. اقتصاد ایران در هم تنیدگی شدیدی با اقتصاد ترکیه دارد. واردات کالا و واردات خدمات توریسم (یعنی سفر ایرانیان به ترکیه) فرصت اقتصادی بی نظیری است که ترکیه حاضر نیست به سادگی از آن گذشت کند. در سمت ایران نیز چون این واردات برای ایران حیاتی است ایران نیز انگیزه زیادی برای تشدید تنش ندارد و بیشتر کنترل تنش را در دستور کار قرار می دهد. لذا هر دو سمت این رابطه به این نتیجه می رسند که تداوم رابطه به نفع هر دو ست و علی رغم میل باطنی آن را ولو کج دار و مریز ادامه می دهند. این در حالی است که رابطه اقتصادی مهمی میان ایران و عربستان برقرار نیست. به همین دلیل ایران و عربستان از قطع رابطه سیاسی به لحاظ اقتصادی چندان ضرر نمی کنند. تنها موردی که نفع اقتصادی برای عربستان ایجاد می کند سفرهای حج است که در آنها معمولا ایرانی ها جزو حجاجی هستند که اهل خرید و سوغات آوردن قلمداد می شوند. لذا یک نفع اقتصادی کوچکی برای مغازه داران مکه و مدینه ایجاد می شود.شاید همین نفع کوچک باشد که سعودیها را متقاعد کرد که علی رغم قطع رابطه اعزام حجاج ایرانی را از سر بگیرند.
خلاصه آنکه اقتصاد و روابط اقتصادی در سرشت روابط خارجی تاثیر بسزایی دارد. آنچه در رابطه ایران با ترکیه و عربستان مشاهده می کنیم در کشورهای دیگر هم مشاهده شده است. اساسا شواهد تاریخی نشان می دهد کشورهایی که با هم روابط اقتصادی زیادی دارند کمتر دچار جنگ می شوند و عمده منازعات بین کشورهایی صورت می گیرد که رابطه اقتصادی چندانی ندارند. نتیجه ای که از این تحلیل می توان گرفت آنست که برای حفظ امنیت پایدار و دور شدن از جنگ باید روابط اقتصادی و تجاری با همسایگان را مورد توجه قرار داد.
https://telegram.me/ali_sarzaeem