❇️ آیا برجام زمینه تحریم‌های امروز را فراهم‌تر ساخته است؟.. دکتر اسفندیار خدایی

❇️ آیا برجام زمینه تحریم‌های امروز را فراهم‌تر ساخته است؟

دکتر اسفندیار خدایی

آیا آنگونه که سعید جلیلی می‌گوید، برجام باعث شد که امروز آمریکا بتواند ایران را راحت‌تر از گذشته تحریم کند؟ به عبارت دیگر، آیا اگر برجام نبود، امروز در شرایط پساخروج، تحریم ایران برای آمریکا مشکل‌تر بود؟

ایران در شرایطی برجام را پذیرفت که میزان فروش نفت این کشور از دو میلیون و هشتصدهزار بشگه در روز به کمتر از هشتصد هزار بشگه یعنی به حدود یک چهارم تقلیل یافته بود. اوضاع به گونه ای پیش می رفت که حتی نمی توانستیم پول همان هشتصدهزار بشگه را دریافت کنیم زیرا آمریکا با تحریم بانکی امکان دریافت پول را از ایران سلب کرده بود. یعنی کشورهایی مثل چین و هند از ایران نفت می خریدند بدون آنکه پول آن را بپردازند و به بهانه تحریم بانکی بطور غیرمنتظره از این معامله سود می بردند. روزی که توافق برجام امضاء شد، میزان دارایی های بلوکه شده ایران در چین بیش از بیست میلیارد دلار و در هند بیش از هشت میلیارد دلار بود. پس اوضاع ایران قبل از برجام، گل و بلبل نبود که امروز در شرایط پساخروج، برجام را در تحریمهای جدید مقصر بدانیم.

سوالی که این روزها مطرح است: پس ایران با این دارایی های آزاد شده و سپس فروش روزانه دو میلیون و هشتصدهزار بشگه نفت پس از برجام چه کرد؟ جنگ با داعش در سوریه و عراق علاوه بر آنکه نیازمند رشادت و شهادت بود، به دلارهای نفتی برجامی نیز نیاز داشت و برجام دهها میلیارد تومان هزینه ایران برای این جنگها فراهم کرد. مابقی نیز صرف اداره کشور و لابد بخشی نیز در سوء مدیریتهای دولت انتخابی و دولت انتصابی تلف شد. همچنین گفته می شود که چون ایران خروج آمریکا از برجام را پیش بینی کرده بود، بیش از صد میلیارد دلار را در صندوق ذخیره ارزی کشور پس انداز کرده است که در صورت صرفه جویی می تواند مدتها مقاومت ایران در مقابل تحریمهای نفس گیر ترامپ را ممکن کند و به همین پشتوانه است که روحانی می گوید مردم نگران تامین کالاهای اساسی نباشند.

مطابق برجام، تحریمهای سازمان ملل و اروپا رفع شد و دولت آمریکا نیز پذیرفت که رئیس جمهور با استفاده از اختیارات قانونی خود، هر شش ماه یکبار، تحریمهای کنگره را تعلیق کند. اوباما تا پایان دوره این تحریمها را تعلیق کرد و ترامپ نیز علی رغم قولش مبنی بر خروج فوری از برجام، چند بار تعلیق تحریمها را تمدید کرد تا همکاری جهانی با تحریمها فراهم گردد. لکن با عدم استقبال اروپا، دولت ترامپ در نهایت بطور یکجانبه برجام را ترک کرد. این ادعا که برجام موجب شد که زمینه گسترش تحریمهای آمریکا نسبت به قبل از این توافق فراهمتر گردد صحیح نیست. بلکه برجام زمینه برای همکاری جهانی با تحریمهای آمریکا را نامساعدتر ساخته است. حال این سوال مطرح است که چرا امروز می بینیم که تحریم آمریکا موچب شده است که شرکتهای خارجی به سرعت ایران را ترک می کنند و حتی اغلب پیش بینی ها از کاهش شدید فروش نفت پس از موعد مقرر آمریکا در آبان ماه حکایت دارد؟ و آیا این زمینه را برجام فراهم نکرده است؟ (البته هیچگاه این سوال پرسیده نمی شود که این شرکتها کی به ایران آمده اند که امروز رفتن آنها اینقدر مهم و فاجعه‌بار خوانده می‌شود!)

اگر بار دیگر اوضاع قبل از برجام را مرور کنیم مشخص می شود که چنان ادعایی صحت ندارد و این برجام نیست که زمینه تحریم را فرام کرده است. همین وضعیت پیش‌بینی شده مشابه وضعیت روزهای قبل از امضاء برجام است که فروش نفت ایران به یک چهارم رسید، با این تفاوت که امروز ایران در جایگاه منطقی تری ایستاده است و این دولت ترامپ است که با خروج از برجام در جایگاه یاغی نشسته است و احتمالا در نهایت به اهداف خود نخواهد رسید. در کوتاه مدت طبیعی است که اکثر شرکای تجاری ایران تحت فشار آمریکا در نهایت ایران را ترک کنند، اما در بازه زمانی طولانی مدت بعید است که آمریکا اجماع جهانی برای تحریم ایران را حفظ کند. بلکه بسیار محتمل است که ایران با همکاری دولتهای اروپایی و آسیایی راههای بهتری برای دور زدن تحریمها پیدا کند. همین امروز اتحادیه اروپا یک بسته پیشنهادی برای حفظ برجام و مقابله با تحریم‌های آمریکا تدوین کرده است که می‌تواند راه را برای ادامه حداقل تجارت ایران با اروپا هموار سازد و از شدت تحریمها بکاهد.

اگر قبل از توافق برجام، ایران در اوج فشارهای آمریکا به سختی موفق به دور زدن تحریمها می شد، اینک پس از خروج آمریکا از برجام و فرونشینی موج خروج شرکتها، احتمالا دور زدن تحریمها آسانتر خواهد بود، چون به دلیل عدم پایندی آمریکا به برجام، اوضاع جهانی به زیان ترامپ و به نفع ایران خواهد بود. آنچه بیش از هرچیزی مایه نگرانی است، اوضاع داخلی کشور یعنی فاصله گرفتن نظام جمهوری اسلامی از مردم و فسادی است که در دولت انتخابی و دولت انتصابی ریشه دوانده است.
@eghtesadegolestan