معنا از نظر دریدا. ✍ احمد بدری. قسمت اول

معنا از نظر دریدا
✍ احمد بدری
قسمت اول

دریدا در نخستین نوشته‌هایش نشان داد که کار در بنیانِ متافیزیک همواره از موارد متمایز یا از تقابل‌های دوتایی آغاز می‌شود. دریدا در مورد یکی از انواع تقابل‌های دوتایی با دقت بیشتری بحث کرده، و آن تقابل «نوشتار» و «گفتار» است. او نشان داد که در متافیزیک غربی همیشه نوشتار گونه‌ای پست تر از گفتار دانسته شده است. چرا که همواره فرض شده که در گفتار، یعنی در مکالمه‌ی رویارو، امکانِ رسیدن به معنای راستینِ مورد نظرِ گوینده بارها بیش از نوشتار است که در آن یکی از طرفین غایب است. این حکم یادآور نگاه افلاطون به مقوله‌ی گفتار و نوشتار است که در رساله‌ی «فایدروس» بیان شده است.
در زمانِ نوشتن خواننده غایب است و در زمان خواندن نویسنده. گفتار از امتیاز حضورِ هر دو طرفِ ارتباط برخوردار است و در آن معنا به سرعت حاضر می‌شود.
دریدا این باور به امکانِ حضورِ معنا در کلام را «گفتار محوری» نامید و کوشید تا ثابت کند که این پایگان بی‌اعتبار است، نه به این دلیل که نوشتار از گفتار مهمتر است، بلکه به این علت که هم در گفتار و هم در نوشتار، معنا، برخلاف پندار یا ادعای متافیزیک غربی، حاضر نمی‌شود. حاضر نمی‌شود چون هیچ بیانی از راه هیچ نشانه‌ای نمی‌توان میانِ دو سویه‌ی نشانه همانندی ایجاد کند. دال همواره موجب مورد تأویلی می شود و نه موجب معنا. معنای هر نشانه خود نشانه‌ای است تازه که معنای آن باز نشانه‌ای دیگر خواهد بود و چنان که پیرس نشان داده بود تا ابد این بازی ادامه می‌یابد.
دریدا به این مسئله‌ی دیرپای فلسفی، یعنی مسئله‌ی مدلول بیان نشدنی (یعنی آنکه وقتی می کوشیم معنای کلمه‌ای را در ذهنمان بیابیم، هیچ گاه با یک مفهوم و یا تصویر ذهنی قطعی روبرو نمی‌شویم، بلکه فقط با غیاب و تهی‌گونگی برخورد می‌کنیم) پاسخی ساده می‌دهد. پاسخ دریدا این است که اصلا مدلولی وجود ندارد. مدلول، از دیدگاه دریدا صرفاً توهّم یا خیالی باطل است که انسان ابداع کرده، زیرا از رویارویی با پیامدهای برداشتی ماتریالیستی از زبان در وحشت بوده است.
بدین ترتیب، این گرایش عمومی، یعنی گرایش اولویت دادن به دال در برابر مدلول که با سوسور آغاز شد و با بنونیست تداوم یافت، در نتیجه‌ی منطقی بحث دریدا بازتاب می‌یابد.

منابع:
بابک احمدی/ حقیقت و زیبایی/ نشر مرکز 1396
بابک احمدی/ ساختار و تاویل متن/ نشر مرکز 1394
ریچارد هارلند/ دریدا و مفهوم نوشتار/ مترجم:فرزان سجودی


@Kajhnegaristan