📕 تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی (۶ جلد).. ✍ محمدی ملایری
📕 تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی (6 جلد )
✍ محمدی ملایری
هنگامی که عربهای مسلمان بر مدائن، پایتخت دولت ساسانی دست یافتند و بر همهی عراق که در آن هنگام استان مرکزی ایران بود و دل ایرانشهر خوانده میشد مسلط شدند و دیوان خراج و مجموعهی نظام مالی ایران را در اختیار گرفتند خود را با سازمانی منظم و تا حدی پیچیده روبهرو یافتند که تصرف در آن را نه در حد توانایی خویش دیدند و نه به مصلحت خود یافتند. به این سبب نه تنها در آن نظام تغییری ندادند بلکه به حکم ضرورت برخی از روشهای خود را هم که تا آن هنگام به آن عمل میکردند و اکنون با این نظام نمیخواند تغییر دادند، و یکی از آنها تقسیم زمینهای مفتوحه بود میان فاتحان، که چون در اینجا با مشکلات فراوان روبهرو میشد، عمر دستور داد از تقسیم آنها صرفنظر شود و همچنان در اختیار صاحبانشان باقی ماند و از آنها خراج سالیانه بستانند. برای خراج آنجا هم عمر همان نهادهایی را پذیرفت که خسرو انوشیروان نهاده بود.
از نخستین کارهای سعد، فاتح قادسیه هم این را نوشتهاند که وی دهقانان منطقه – یعنی همانها را که در نظام دیوانی ایران جمع خراج را از قلمرو خود بر عهده میداشتند - گرد آورد و آنها را نسبت به خراج ابوابجمعی خودشان متعهد ساخت، یعنی به آنها گفت همچنان بهکار خود ادامه دهند و از آن پس به جای نظام قدیم خود را در برابر نظام جدید متعهد شناسند. و به اینسان نظام مالی و دیوانی ایران، بیآنکه در اساس آن خللی وارد آید، به دولت نوپای اسلام انتقال یافت.
هدف اصلی محمدی ملایری این پژوهش نه تنها اثبات تداوم فرهنگ و تمدن پیش از عرب ایران بلکه تشریح تلاش مورخان و نویسندگان عربی برای خوار داشتن و ناچیز جلوه دادن این فرهنگ از راه تعریب نامهای خانوادگی و جغرافیایی ایران و مهمتر از همه با توسل به تحریف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایرانیان بود. به اعتقاد محمدی تعریب را باید ابزاری برای پرده پوشی بر ژرفا و گستره نقش ایران در پیدایش و نضج تمدن اسلامی شمرد. افزون بر این، گرچه در باور او در میان اعراب تعریب واژه وام گرفته (دخیل) مرسوم بود، شیوههایی که برای تعریب نام خانوادگی ایرانیان و نامهای جغرافیایی ایران به کار برده شد، همراه با روش ناهنجار مورخان عرب در ثبت و ضبط رویدادهای تاریخی ایران به نوشتههای تاریخی تحریف آمیز و تعصب آلوده این دوران انجامید.
مراد از تعریب در این جا آن نوع شناخته شدهای که عربی گردانیدن کلمات فارسی باشد، نیست بلکه مراد انواع دیگر از تعریب است که چندان شناخته شده و مورد توجه نیست… در مقدمه به مقتضای مقام از دو نوع آن که یکی تعریب اشخاص بود و دیگری تعریب تاریخ ذکری رفت و برای هر کدام هم نمونهای آورده شد. در اینجا هم سخن از تعریب است ولی از نوع دیگر آن یعنی نامهای جغرافیایی.
محمدی ملایری برای اثبات تأثیر فرهنگ ایرانی در اعتلاء تمدن اسلامی دو دلیل اساسی میآورد: اول اینکه نهضت علمی و ادبی اسلام از جایی شروع شد که قرنها پایتخت ایران بود، از بغداد پایتخت عباسیان در کنار تیسفون، نه از مکه و مدینه و خاستگاه اسلام، یا دمشق پایتخت بنیامیه. دوم اینکه پایه گذاران علوم عقلی و نقلی و ادبی در زبان عربی به تعبیر عربها از موالی یعنی مسلمانان غیر عرب و بیشتر ایرانیان بودند.
🌎 @history_1