….. ❇️ بررسی جامعه شناختی پرونده قتل - بخش دوم: جامعه آنومیک.. ✍ فاطمه موسوی ویایه

#تحلیل


#قسمت_دوم

❇️ بررسی جامعه شناختی پرونده قتل #ریحانه_جباری- بخش دوم: جامعه آنومیک

✍ فاطمه موسوی ویایه

یکی از مهمترین نظریات جرم شناسی، نظریه فشار ساختاری رابرت مرتن است که در سطح تحلیل متوسط به بررسی علل ارتکاب جرم می پردازد. نظر مرتن اين است که جامعه، فرد را به کجروی وادار می کند. به بيان خود او، کجروی حاصل فشارهای ساختاری اجتماعی خاصی است که افراد را به کج رفتار شدن مجبور مي کند. جوامع صنعتي بر توفيقات مادی در زندگی تأکيد دارند که به شکل انباشت ثروت و تحصيلات علمی به عنوان مهمترين اهداف زندگی شخص و معيارهای منزلتی تجلی مي کنند. دستيابی به اين اهداف مقبول اجتماعی نياز به ابزارهای مقبولی هم دارد که البته از دسترس جمعی از افراد جامعه خارج است، يعني جامعه طوری ساخت يافته که طبقات فرودست، فرصت های کمتری برای تحقق آرزوهاي خود دارند. البته مرتن تأکيد دارد که واکنش همه افراد در این شرایط مشابه نيست و هرکس به طريقی خود را با فشار محيط سازگار می کند. عده ای به انزوا می رسند و خود را کنار می کشند. عده ای نوآوری می کنند و به جای وسایل مشروع از ابزارهای نامشروع استفاده می کنند تا به اهداف مشروع اجتماعی برسند. در نهایت عده ای طغیان می کنند و ابزارها و اهداف جدیدی تعریف می کنند.

برگردیم به ساختارها، ساختارهای اجتماعی سرمایه داری می گوید هدف رسیدن به پول و موقعیت تجملی است. در جامعه ایران، هدف اجتماعی رسیدن به پول زندگی تجملی است. گذشته از مردان که با کارآفرینی یا رانت می توانند به این هدف برسند، برای زنان رسیدن به این هدف آسان نیست. چرا که بنا بر فرهنگ مردسالارانه، هنوز روابط اجتماعی جنسیتی مبتنی بر نفقه/ تمکین، پول مرد/ الطاف جنسی زن استوار است و بهترین ابزار رسیدن زنان به زندگی تجملی، ازدواج موفق یعنی ازدواج با یک مرد پولدار است.

در جامعه سنتی فقط دو بازار برای عرضه کالای جذابیت زنانه وجود داشت: یا بازار ازدواج یا بازار روسپیگری. ولی در جامعه مدرن، جامعه مابعد سنتی، بازار سومی هم اضافه شد: بازار روابط موقت که مابین دو بازار ازدواج و بازار روسپیگری بود. نه مثل بازار ازدواج رابطه دائمی طولانی مدت با یک سری هنجارها و قواعد حقوقی است که فرد را در یکسری تعهدات حقوقی و مالی مختلف گرفتار می‌کند و نه مثل بازار روسپیگری رابطه سرد، کوتاه، بدون شناخت و علاقه بین فردی است. روابط موقت رابطه‌ای است که در آن، افراد از یک طرف تعهد کوتاه مدت دارند ولی گیر نیفتاده‌اند و می‌توانند به دلخواه، هر زمان که بخواهند با کمترین هزینه مالی از این رابطه بیرون بیایند. در عین حال این رابطه از نظر عاطفی، هم ارضا کننده است، عنصر صمیمیت و حتی شکلی از تعهد را دارد.

بازار روابط موقت، چند سالی است که به عنوان بخشی از مدرنیته، وارد جامعه ما شده، بنا بر نظریه فشار اجتماعی مرتون، ریحانه جباری یک کجروست. او به شدت اهداف اجتماعی در مورد رسیدن به پول و کالای لوکس نشانه تشخص شماست، را پذیرفته بود ولی از ابزار مشروع یعنی ازدواج با یک مرد ثروتمند یا کار سخت و تحصیل استفاده نکرد، از ابزار نامشروع عرضه زیبایی و جذابیت زنانه در بازار روابط موقت استفاده کرد.

اما نظریه مرتون یک نظریه برای جامعه آمریکاست، برای جامعه امروز ایران هم مناسب است؟ نظر شخصی من این است که نه. نظریه مرتون در مورد فشار اجتماعی در یک نظام باثبات است ولی جامعه ایران جامعه باثبات نیست، وضعیت آنومیک دارد، نظام سنتی که پدر و مادر من با آن بزرگ شدند از میان رفته و هنوز نظم جدید و مدرن جایگزین نشده. در طول سه نسل از تلگراف به تلگرام رسیدیم. زنان و مردان نامحرم در تلگرام با هم حرف می زنند ولی هنوز یاد نگرفتند که ارتباط با جنس مخالف دقیقا به چه شکلی مدیریت کنند؟ مرز زندگی خصوصی کجاست؟ تا کجا می توان صمیمی شد یا درد دل کرد؟ عشق از کجا شروع می شود؟ چطور باید یک رابطه را پیش برد؟ کجا و تحت چه شرایطی یک رابطه را تمام کرد؟ چطور بدون زخم زدن تمامش کنیم؟ اینها چیزهایی است که باید در فرایند جامعه پذیری یاد بگیریم و یاد نگرفتیم، هر کدام به نوبه خود با آزمون و خطا به بهای هزینه عاطفی راه و چاه را یاد می گیریم، چون خانواده و نظام آموزشی به ما یاد ندادند.

ریحانه جباری وارد بازار رابطه موقت شده بود، پر از ایده و رویا درباره ثروتمند شدن سریع و فرصت زندگی لوکس، اما نمی دانست باید دقیقا چه بهایی بپردازد؟ تا کجا می تواند پیش برود؟ این فضای مبهم و آنومیک، و نداشتن مهارت در رابطه با جنس مخالف، امروزه همچنان باقی است و هزینه زاست. باید این معضل جدی گرفته شود.

💢 کانال زنان و مسابل اجتماعی


@antioligarchie