در دانشگاه استیونس نیوجرسی اقتصاد درس میدهم. حوزه تخصصم اقتصاد خرد کاربردی، اقتصاد انرژی و منابع طبیعی، مدیریت ریسک و کنترل بهینه تصادفی است. به علوم انسانی هم علاقهمندم. مسایل توسعه و سیاستگذاری ایران را دنبال می‌کنم و گاهی چیزهایی مینویسم.
مصاحبه با ایرنا در مورد طرح «یارانه برابر برای همه ایرانیان»
مصاحبه با ایرنا در مورد طرح «یارانه برابر برای همه ایرانیان»
روز گذشته مصاحبه‌ای با ایرنا داشتم که در این جا منتشر می‌کنم. سوالات دقیق بودند و به نظرم کمک می‌کند تا مزایا و معایب این طرح را به‌تر بشناسیم.
****
در گفت‌وگوی ایرناپلاس با استاد دانشگاه استیونس نیوجرسی مطرح شد؛
یارانه انرژی یک حق نیست
تهران- ایرناپلاس- یک کارشناس اقتصاد انرژی گفت: یارانه انرژی یک حق نیست و بیش‌تر یک معضل تاریخی است که از گذشته اقتصاد ایران به ما ارث رسیده است. نباید با چنین طرح‌هایی این انتظار ایجاد شود که قرار است یارانه انرژی تا ابد پرداخت شود.
در روزهای اخیر طرحی از سوی برخی نمایندگان مجلس ارائه شده که در چارچوب آن به هر ایرانی روزانه یک لیتر بنزین اختصاص می‌یابد. کوروش کرم‌پور، عضو هیأت رئیسه کمیسیون انرژی مجلس، اخیراً در گفت‌وگویی اظهار کرده که این طرح تاکنون جزو موضوعات کمیسیون انرژی مجلس نبوده است. نویسندگان در چارچوب این طرح، دولت را موظف کرده‌اند سهمیه‌بندی بنزین را بر مبنای هر ایرانی روزانه یک لیتر اعمال کند. وزارت نفت را موظف کرده‌اند سامانه بورس الکترونیک معاملات بنزین را ایجاد، و امکان خرید و فروش بنزین مازاد بر نیاز شهروندان را فراهم کند.
گویا قرار است در این طرح، جایگاه‌های سوخت موظف شوند بنزین مازاد بر نیاز افراد را بر اساس قیمت سامانه به فروش برسانند. احتمالاً منظور از قیمت سامانه نیز سازوکار تعیین قیمت به‌شکل آزاد و نزدیک به قیمت واقعی بنزین است.
هر چند احمد امیرآبادی فراهانی، عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی روز گذشته خبر داد: این طرح می‌گوید که ما برای هر ایرانی 24 لیتر در ماه سهمیه بنزین به کارت سرپرست خانوار واریز می‌کنیم که زیرساخت‌های آن در بانک و شرکت پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی آماده شده و سرپرست فرصت دارد تا پایان ماه آن را مصرف کند که اگر چیزی از آن باقی ماند، زمانی که دولت می‌خواهد کارت شما را مجدد شارژ کند موظف است که قیمت آن را بر اساس 90 درصد قیمت فوب خلیج فارس به حساب سرپرست واریز کند. البته پیش از این نیز بحث‌های مطرح بود که وضعیت فعلی پرداخت سوبسید به حامل‌های انرژی قابل تداوم نیست و باید ضمن کنترل تقاضا، نسبت به کاهش سوبسید و واقعی‌سازی قیمت‌ها نیز اقدام کرد. در حالی که گفته‌های پیشین مسئولان دولتی حاکی از تمایل آن‌ها به احیای کارت سوخت بود، استدلال طراحان اختصاص سوخت به‌ازای هر فرد، به‌جای هر وسیله نقلیه این است که 20 درصد از مردم کشور اصلاً خودرو و موتورسیکلت ندارند. همچنین 20 درصد از مردم بیش از سهمیه تعیین شده بنزین مصرف می‌کنند و طراحان این طرح می‌خواهند این 20 درصد سهمیه اضافه روی آن 20 درصد قبلی سرشکن شود.
آیا این طرح می‌تواند گامی در جهت عادلانه‌تر توزیع شدن یارانه بنزین باشد؟ آیا باید این طرح را در راستای آزادسازی تدریجی قیمت بنزین تلقی کرد؟ آیا این طرح می‌تواند با کاهش تقاضا و همچنین کاهش سوبسید پرداختی از سوی دولت برای بنزین، باری از دوش دولت بردارد؟ ایرناپلاس در این زمینه با حامد قدوسی، عضو دپارتمان اقتصاد دانشگاه استیونس نیوجرسی آمریکا که در زمینه اقتصاد انرژی فعالیت می‌کند، گفت‌وگو کرده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایرناپلاس: ارزیابی کلی شما از طرح مجلس برای ارائه 24 لیتر بنزین به هر ایرانی به‌صورت ماهانه چیست؟
قدوسی: این طرح ایده‌آل نیست، ولی قدمی رو به جلوست. مهم‌ترین ویژگی این طرح که من از آن دفاع می‌کنم انتقال سهمیه بنزین از خودرو به فرد است که باعث میشود سهمیه به‌شکل خیلی عادلانه‌تری به همه ایرانیان برسد. اگر این سهمیه قابل انتقال به غیر نباشد، طبعاً عدالتی اتفاق نیفتاده، زیرا کسی که خودرو ندارد نمی‌تواند از سهمیه‌اش استفاده کند. در حالی که امکان فروش این سهمیه به شکل‌های مختلف، سه اثر مهم دارد. اول این که تبدیل به یارانه نقدی برای خانواده‌های بدون خودرو میشود. ثانیاً هزینه فرصت مصرف بنزین را برای همه بالا می‌برد و باعث صرفه‌‌جویی در مصرف میشود و ثالثاً نگرانی از قاچاق بنزین یارانه‌ای را از بین می‌برد.
در این بین باید دید چه مکانیسمی برای تعیین قیمت آزاد و برای نقد کردن سهمیه مازاد خانواده‌های بدون خودرو تعبیه میشود. دقت به جزئیات این مکانیسم در موفقیت طرح مهم است. مکانیسم باید طوری طراحی شود که در عین سادگی استفاده برای همه اقشار، بتواند قیمت تعادلی و درست بنزین را به جامعه بدهد. ضمن این که باید دقت کرد میزان سهمیه و قیمت آزاد تعیین شده به‌گونه‌ای باشد که بار مالی جدیدی برای بودجه ایجاد نکند و به قول اقتصاددانان طرح بودجه-خنثی (Budget Neutral) باشد، یعنی همه تراکنش‌های مالی در درون خود طرح و بین خانوارهای مختلف صورت گیرد و نیاز به تزریق منابع ریالی از بیرون نباشد.
(ادامه مصاحبه در پست بعدی ...)
تماس با نویسنده @hamed_ghoddusi
@hamedghoddusi