در باره زبان و جنسیت زدگی زبانی

در باره زبان و جنسیت زدگی زبانی

یکی از میان رشته های بسیار جذاب و پر کاربرد حوزه ی زبان شناسی اجتماعی بررسی های مربوط به مسئله ی زبان و جنسیت است که در ایران مطالعات و پژوهش های کمتری در این زمینه صورت گرفته است. در این حوزه ی مطالعاتی رابطه ی زبان و جنسیت دستخوش سیاست های زبانی خاص است که ریشه در فرهنگ و سنت جامعه ی ما دارد. بررسی ابعاد جنسیتی زبان یکی از موارد پژوهشی نو در تمام جهان است.
فرکلاف در کتاب خود به عنوان" زبان وقدرت"عنوان می کند: که هدف تحلیل زبان افزایش آگاهی نسبت به قدرت و زبان بویژه نحوه ی توزیع قدرت در میان افراد است. یعنی تحلیل زبانی به فرد کمک می کند تا بر اندیشه هایی را که در ورای زبان وجود دارد و ساختار روابط انسانی را بیان می کند آگاهی یابد.
البته مسائل مطرح شده در قدرت و زبان صرفاً به این مسئله نمی پردازند که مردان بر زنان اعمال قدرت می کنند. بلکه زنان و مردان در حیطه ی محدودیت های زبانی و ذهنی خود یکدیگر را باز می شناسند و تعریف می کنند.

جنسیت زدگی زبان
فرکلاف در کتاب زبان و قدرت (1989) معتقد است که گروه های اجتماعی (که بررسی طبقه، قومیت، جنسیت و یا زبان) تعریف می شوند برای کسب و حفظ قدرت ناگزیرند همواره در نزاع با یکدیگر باشند و تضاد نیز مانند رفاه یا خشونت چرخه ای تکرار ناپذیر است. در واقع این تضاد است که موجب تحول و دگرگونی های جزیی و بنیادی در نظام های اجتماعی می شود. زبان نیز یکی از حیطه های تضاد است. زیرا گروه های اجتماعی می کوشند با کنترل زبان اعمال قدرت کنند و در این تضاد، کنترل زبانی پاداش برای گروه های فرودستی است که زبان را تحت کنترل خود می گیرند.
کنترل زبانی مورد توجه فرکلاف در «زبان جنسیت زده» دیده می شود. در واقع جنسیت زدگی زبانی شیوه های مناسب برای کنترل زبان توسط گروه های برتر است.
ترلینگ براگین (1981) جنسیت زدگی زبانی را اینگونه تعریف می کند: «زبانی جنسیت زده است که کاربرد آن تمایزی بی ادبانه، نا مربوط یا ناعادلانه را در میان جنسیت های مختلف به وجود آورده و یا ترویج می نماید.»
در این تعریف زبان عاملی فرهنگی به شمار می آید که می تواند شرایط و محدودیت هایی را برای فرهنگ فراهم کند و صفات به کار رفته در این تعریف «بی ادبانه، نا مربوط، » همگی با صفت منفی به کار می روند پس می توان گفت زبان جنسیت زده به هیچ عنوان یک عامل طبیعی وذاتی نیست. در واقع آنچه زبان را جنسیت زده می کند پیامدهای منفی ای است که در یک اجتماع وجود دارد.
البته فرهنگ هم به نوبه خود به گونه ای در جنسیت زدگی زبان تأثیر دارد. و آن نقش است که زبان جنسیت زده به عنوان استمرار دهنده ی فرهنگی جنسی به همراه خود دارد. به عبارت دیگر زبان جنسیت زده فرهنگی را ترویج می کند که بر اساس وجود رابطه سلسله مراتبی در آن یک جنسیت از موقعیتی بالاتر از جنسیت دیگر قرار می گیرد و اعمال قدرت می نماید و زبان جنسیت زده می تواند تأثیرات منفی در اجتماع و فرهنگ پیرامون خود، پندارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد.
  جنسیت زدگی زبانی به زنانی که در این کنش متقابل زبانی شرکت می کنند و حس می کنند نا دیده انگاشته شد ه اند احساس از خود بیگانگی وانزوا از فرد می دهد.
  جنسیت زدگی زبانی یکی از عواملی است که ممکن است باعث شود زنان تصویری منفی و کلیشه ای از خود دریافت کنند و در نتیجه بر انتظارات مردان با خود آنها از آنچه شایسته زن است تأثیر بگذارد. 
در این میان حوزه صرف و معنا از حوزه های بروز زبان جنسیت زده است و شواهد واژگانی و معنایی زیادی دال بر وجود زبان جنسیت زده در حوزه های صرف و معنا وجود دارد:

الف) جنسیت زدگی در حوزه ی واژگان 
یکی از ملموس ترین سطوح هر زبان واژگان و ساخت واژه آن است که همواره محملی برای ظهور فرهنگ و اندیشه ی اجتماعی است. یکی از دلایل بروز جنسیت زدگی در اجتماع نیز ورود آن به حوزه ی واژگان است شواهد و بررسی هایی نیز در تأثیر جنسیت زدگی زبانی در حوزه ی واژگان زبان فارسی وجود دارد که موارد زیر را آشکار ساخته و به آن خواهیم پرداخت.

ب) دلالت های صریح و ضمنی 
یکی از نشانه های جنسیت زدگی زبانی توجه به نحوه اشاره ی این مسئله در میان عبارات و واژگان جنسیت زده است. در همین ارتباط داده های مورد نظر به دو گروه با دلالت های صریح و منفی تقسیم می شوند. این تقسیم بندی به شما نشان می دهد که زبان فارسی جنسیت زده است که گواه شدت آن نیز بوده. دلالت صریح داده هایی بودند که اشاره به زن در آنها با ذکر واژه ای همراه بود که مستقیماً دلالت بر جنسیت مؤنث داشت (واژه ی کلیدی)یا مربوط به این جنسیت خاص داشت. مثلاً کلمه دختر به جنسیت مؤنث اشاره می کند و از سوی دیگر از کلمه ی شوهر نیز چنین استنباطی می شود.
از میان واژه های کلیدی با دلالت صریح می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. اسم خاص (لیلا، کلثوم و...)
2. باجی، آبجی بگوم، خانباجی
@linguisticsacademy
ص۱