تحلیلی معناشناختی از رابطه «مد» و «قدرت».. چرا مردان «دامن» نپوشیدند؟ …

تحلیلی معناشناختی از رابطه «مد» و «قدرت»

چرا مردان «دامن» نپوشیدند؟



دکتر حمیدرضا شعیری
استاد معناشناسی
دانشگاه تربیت مدرس
بحث میل به زیبایی و گفتمان زیبایی‌شناختی همواره با بحث «هویت» و «مد» گره خورده است. هیچ هویتی، هویت برای «خود» نیست، هر هویتی همواره پای «دیگری» را به گفتمان زیبایی باز می‌کند. هویت همیشه امری مشترک است. ما هویت به معنی هویت خاص یک نفر نداریم. هویت آن چیزی است که در جوامع به مشارکت گذاشته می‌شود و در حرکت است، یعنی دارای چرخه پویا است.زمانی که هویت بر جنبه‌های ماندگاری بر خود اصرار داشته باشد، ما با جریان «خود- همانی» هویت مواجه هستیم. یعنی هر کنشگری قادر است خود را با ویژگی‌هایی که داراست بازنمود کند. زمانی که این «بازنمودِ خود» برای هر فرد کافی و بسنده تلقی شود، هویت بر «خود-همانی» استوار می‌شود و به تغییر شکل نیازی نیست. اما هویتی که بر گذر از خود و نزدیک شدن به «دیگری» با تغییر در شکل و تصویر خود اصرار داشته باشد، هویت «دگر- محور» است.تمایل به زیبایی و زیبا دیده شدن نمی‌تواند مبتنی بر «خود-همانی» با محوریت خودبسندگی باشد. زیبایی همواره برای خود و دیگران است. اما نیاز به زیبایی و زیبا دیده شدن را می‌توان با «روایت حضور انسانی در جامعه» توضیح داد.«روایت» زمانی شکل می‌گیرد و تکمیل می‌شود که نقصان یا خللی برای جبران وجود داشته باشد. تنها در این صورت است که فرد اقدام به‌رفع خلل می‌کند. «عمل زیبایی» از آن رو صورت می‌گیرد که فرد بازنمود مثبت یا قابل‌قبولی از خود در مقایسه با دیگری که زیباتر جلوه می‌کند، ندارد. به همین دلیل، برای تغییر تصویر خود از تصویر منفی به تصویر مثبت به عمل زیبایی روی می‌آورد.

الهه‌های زیبایی
میل به زیبایی ریشه در تاریخ دارد. در میان اساطیر یونان «آفرودیت» الهه زیبایی بود و همه خدایان شیفته او بودند، طوری که همیشه بر سر به‌دست آوردن او بین خدایان نزاع در می‌گرفت. هر کجا که آفرودیت قدم می‌گذاشت، گلی زیبا می‌رویید.
در میان اسطوره‌های ایرانی نیز «آناهیتا» الهه باروری، عشق، زیبایی و خرد است. این الهه سرچشمه زیبایی بوده است. وجود این الهه‌های زیبایی در یونان و ایران‌باستان نشان می‌دهد که میل به زیبایی در انسان، تاریخی بسیار طولانی دارد. اسطوره «نارسیس» هم به خوبی نشان داده است که نارسیس پس از دیدن تصویر خود در آب شیفته خود شد و آنقدر اسیر این شیفتگی شد که جان داد. البته در داستان اساطیر آمده است که نارسیس به عشق همه دختران بی‌توجهی و آنها را مسخره کرد و سپس از طرف خدایان تنبیه شد. این موضوع نشان می‌دهد که حتی اگر نارسیس به دیگران توجه نکرد ولی اسیر زیبایی خود شد که این امر بر جدا شدن تصویر او از خودش و ساخته شدن یک «دیگری» در برابر او دلالت دارد. پس حتی این شیفتگی و این فنا شدن نارسیس هم به‌دلیل غرق شدن در زیبایی است.

تمنای تحسین
در جایی که هویت اصرار بر «خود- ماندگی» داشته باشد، به‌دنبال ایجاد پایداری است. یعنی اینکه تثبیت شرایط موجود را ترجیح می‌دهد. تثبیت شرایط موجود زمانی ایجاد می‌شود که فرد قادر به ارائه تصویر مثبتی از خود است که در این حالت، حفظ شرایط موجود را ترجیح می‌دهد. در واقع، پایداری مبنای تمایل به حفظ وضعیت موجود و خود- ماندگاری است. اگر هویت بتواند بر «پایداری» و «قدرت» تکیه کند، ثبات او تضمین می‌‌شود. در این صورت دیگر شرایط زیستی او به خطر نمی‌افتد.
اما تمایل به زیبایی و زیبا دیده شدن هویتی «دگر- محور» دارد و به‌جای خود-ماندگاری ترجیح می‌دهد تا مرکز توجه دیگران باشد. پس تمایل به زیبایی یک هویت تغییرطلب است. بی‌شک چنین تغییری در راستای جبران یک نقصان یا بهبود وضعیت موجود است. یعنی حتی اگر فرد در شرایط مطلوبی از نظر زیبایی قرار داشته باشد، باز یک تصویری در ذهن او از زیبایی در مقایسه با دیگری به وجود می‌آید که می‌تواند زیبایی او را بهبود بخشد. این رفع نقصان یا بهبود در فرد «تولید قدرت» می‌کند.
برای اینکه هویت بتواند «تولید قدرت» کند، نیاز است تا جامعه و دیگران در این فرآیند وارد شوند. بخشی از قدرت هویتی کسانی که میل به زیبا دیده شدن دارند تابع حضور «جامعه ناظر» و «شاهد اجتماعی» است. بنابراین، گفتمان زیبامحور به‌دنبال ایجاد هویتی جدید است تا بر مبنای آن بتواند چیزی را به مشارکت بگذارد که دارای «قدرتِ رقابت» است. این رقابت در دو سطح عمل می‌کند: هم دیگری را به رقابت فرامی‌خواند و هم میدان حضور خود را وسعت می‌دهد تا دیگری‌های بسیاری در مقام تحسین این زیبایی برآیند.

چرا زنان شلوار پوشیدند اما مردان دامن نپوشیدند؟
در بسیاری از جوامع، مد، پذیرای «زن- نمایی» مردان نیست؛ یعنی یک مقاومت اجتماعی یا فرهنگی در مقابل زن- نمایی مردان در جوامع وجود دارد. اما در بسیاری از موارد در همین جوامع که کم هم نیستند «مرد-نمایی» زنان در مد پذیرفته می‌شود.
@linguisticsacademy
ص۳/۱