در مورد زبان مخفی چە شنیدە اید؟

در مورد زبان مخفی چە شنیدە اید؟ اصلا شاید به دلیل مخفی بودنش ناشناخته مانده باشد😐 در این مصاحبه با آن آشنا شوید

زبان مخفی» اصطلاح وسوسه‌کننده‌ای است؛ زبانی پر رمز و راز که غیرخودی‌ها نباید از آن سر در بیاورند. این اصطلاح را نخستین بار دکتر مهدی سمایی، زبان‌شناس و عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان، با چاپ کتاب «فرهنگ لغات زبان مخفی» به کار برد. این کتاب اگرچه مدت کوتاهی پس از انتشار، توقیف شد اما زبان مخفی همچنان در لایه‌های گوناگون جامعه رواج دارد و اصطلاح آن میان پژوهشگران این عرصه به خوبی پذیرفته شده است. توضیحات بیشتر درباره‌ی چرایی و چگونگی به وجود آمدن این زبان‌ها را از نگاه دکتر سمایی می‌خوانیم.

۱. زبان مخفی چیست و سابقه‌ی این نام به چه زمانی باز می‌گردد؟

بحث درباره‌ی زبان مخفی در ایران از اوایل دهه‌ی هشتاد مطرح شد و این اصطلاح نخستین بار توسط من با چاپ «فرهنگ لغات زبان مخفی» به کار برده شد که از آن پس نیز این اصطلاح میان پژوهشگران و صاحب‌نظران جا افتاد و به کار رفت. البته فرهنگستان لفظ «زبان لوتری» را به جای آن پیشنهاد کرد ولی این اصطلاح تا حدی نا آشناست درحالی‌که «زبان مخفی» مصداق مشخص‌تر و فرکانس بیشتری دارد. در نشریات و رسانه‌ها نیز از همین اصطلاح استفاده شد.

زبان مخفی به زبانی گفته می‌شود که از جانب عده‌ای یا کسانی ابداع شده باشد، بدان قصد که افکار و عقایدشان را از دیگران پنهان کنند. در انگلیسی اصطلاحی هست به نام «hidden languages» که به یک «گروه» از زبان‌های مخفی گفته می‌شود و انواع گوناگونی دارد اما زبان مخفی به‌طور مشخص در مقابل اصطلاح argo در زبان فرانسه و slang در انگلیسی وضع شده است و همان‌طور که گفته شد مربوط به کسانی است که تفکرات‌شان را پشت الفاظ ابداعی پنهان می‌کنند. اما باید بر این نکته تأکید کرد که ما در زبان فارسی و در اصطلاح «زبان مخفی» لقط «زبان» را با تسامح به کار می‌‌بریم زیرا زبان مخفی در هر زبانی یک زائده محسوب می‌شود؛ هریک از زبان‌ها (انگلیسی، فرانسه، آلمانی و..)، زبانِ مخفی خودشان را دارند. در فارسی هم به همین قیاس زبان مخفی را به کار می‌بریم اما زبان مخفی در فارسی، در اصل فقط مجموعه‌ای از الفاظ است که می‌تواند اسم، صفت، فعل مرکب، گروه‌های فعلی و از این قبیل واژگان باشد که با روش‌های خاصی از سوی سازندگان آن‌ها به‌وجود آمده‌اند.

۲. پیشینه‌ی به وجود آمدن زبان مخفی چیست و اولین آثاری که به صورت مستند بتوان از آن‌ها یاد کرد مربوط به چه دوره ای است؟

زبان مخفی از حدود قرن پانزده پیدا شد اما این بدان معنا نیست که پیش از آن وجود نداشته، مثلاً راه‌زنان زبان مخفی داشتند زیرا مسلماً آن‌ها هیچ‌وقت نمی‌خواستند کسی به منظور و مقاصدشان پی ببرد. و وقتی فرهنگستان همان زبان لوتری را پیشنهاد کرده، منظور این است که در چندصد سال پیش این زبان را به کار می‌برده‌اند اما به اعتقاد من آن‌چه امروز به‌عنوان زبان مخفی می‌شناسیم ماهیت متفاوتی دارد. این یک پدیده‌ی متأخر و مدرن است. خیلی چیزها در قدیم وجود داشته اما مقدار و ماهیت آن با آن‌چه که امروز به وجود آمده متفاوت است. آن‌چه در قدیم بوده شکلی بسیار ابتدایی داشته. مثلاً ما نمی‌‌توانیم کیمیاگری قدیم را با شیمی امروز مقایسه کنیم؛ شیمی یک علم جدید است که به شکل نوین بعد از رنسانس به وجود آمد. درمورد زبان مخفی یا صنفی هم به همین گونه است. مطمئناً تعدادی واژه وجود داشته اما با زبانی که امروز میان اقشار و صنف‌های مختلف رایج است تفاوت دارد.

۳. شما به صنف‌ها و زبان مخفی آن‌ها اشاره کردید، آیا می‌توان میان زبان صنفی و زبان مخفی مرزی قائل شد؟ و اگر نه، رابطه‌ی میان آن‌ها چیست؟

زبان صنفی یا زبان حِرَف در هر صنفی ممکن است وجود داشته باشد اما همه‌ی آن‌ها لزوماً زبان مخفی ندارند. این صنف می‌تواند قصاب، آهنگر، خلبان، پزشک، استاد دانشگاه و غیره باشد که هرکدام زبان صنفی خاص خودشان را دارند. متکدیان هم – که به نوعی شاید می‌‌توان آن‌ها را یک صنف تلقی کرد! – زبان صنفی خودشان را دارند، همچنین معتادان و دزدان. اما سر درآوردن از زبان آن‌ها به سهولت امکان‌پذیر نیست. چون قرار است کسی متوجه منظورشان نشود. به عبارت دیگر زبان صنفی مجموعه‌ای از الفاظ مربوط به یک حرفه‌ی خاص است که حالا بعضی از این زبان‌های صنفی، زبان مخفی هم دارند اما برخی دیگر زبانشان فقط صنفی است، مثلاً استادان دانشگاه اگرچه زبان حرفه‌ای و صنفی دارند اما زبان صنفیِ مخفی ندارند یعنی طریقه‌ی صحبت کردن و الفاظ آنها با دیگران متفاوت است اما می‌توان آنچه را که می‌‌گویند فهمید و درک کرد حال آنکه کسانی مثل جوان‌ها دقیقاً از زبان مخفی استفاده می‌کنند و آن‌چه در ایران به عنوان زبان مخفی شناخته می‌شود بیشتر به همین زبان جوان‌ها اشاره دارد که من هم در آن کتاب فرهنگ لغات فقط به زبا