📉بحران ترازنامه.. ✍️سیدعلی روحانی-دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر

📉بحران ترازنامه

✍️سیدعلی روحانی-دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر

1️⃣در حال حاضر به اذعان بسیاری از مدیران و کارشناسان، ترازنامه شبکه بانکی کشور در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد. از یک سو بدهی‌های بانک‌ها (که عمدتا شامل سپرده‌های بخش غیردولتی است) با سرعت بالایی (که تقریبا برابر با نرخ سود پرداختی بانک‌ها است) در حال رشد است. از سوی دیگر به دلیل کاهش نرخ رشد اسمی اقتصاد، قابلیت رشد ارزش دارایی‌های بانک‌ها (که عمدتا شامل تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها است) به شدت محدود شده است.

در تحلیل تداوم این روند طی سال‌های اخیر، نکاتی قابل ذکر است:
1️⃣ پیش از هر چیز باید توجه داشت که وضعیت نامناسب ترازنامه شبکه بانکی که حکایت از ناترازی بسیاری از بانک‌ها و پیشی گرفتن ارزش بدهی‌ها بر ارزش دارایی‌های آنها دارد، نباید موجب نگرانی سپرده‌گذاران این بانک‌ها شود. تجربه نشان داده بانک مرکزی از حقوق سپرده‌گذاران بانک‌های دارای مجوز به‌طور کامل حمایت می‌کند، بنابراین خطر هجوم بانکی (bank run) درخصوص بانک‌ها و موسسات اعتباری مجاز ایران چندان متصور نیست.
2️⃣ مشکل «محدودیت جریان نقدی» و «انجماد دارایی‌ها»، یکی از معضلات کنونی بانک‌ها است که غالبا محور تحلیل‌های رایج است. به این معنی که درآمدزاییِ دارایی‌های بانک‌ها به عللی نظیر رکود مستغلات، عدم بازپرداخت بدهی‌های دولت و سهم بالای مطالبات غیرجاری بانک‌ها (سه بخش اصلی دارایی‌های منجمد بانک‌ها)، مختل شده و جریان نقد در ترازنامه و صورت سود و زیان بانک را محدود کرده است. اما دارایی‌های منجمد (فاقد جریان نقد) تنها بخشی از مساله است، نه تمام آن.
3️⃣ بحران کنونی شبکه بانکی، «ناترازی ترازنامه بانک‌ها» است. به بیان دیگر، بخش قابل توجهی از بانک‌های ایران در وضعیت اعسار ترازنامه‌ای (Balance-sheet Insolvency) قرار دارند. تحلیل این وضعیت، نیازمند توجه به هر دو طرف ترازنامه بانک‌ها است.

4️⃣ در سمت دارایی‌ها، عمدتا با سه نوع دارایی مواجه هستیم: دارایی‌های سالم (مولد جریان نقد)، دارایی‌های منجمد (فاقد جریان نقد) و دارایی‌های موهومی. هرچند غالبا تمرکز تحلیل‌ها بر دارایی‌های منجمد است، اما معضلی که به اعسار ترازنامه‌ای بانک‌ها منجر شده، ریشه در دارایی‌های موهومی دارد. منظور از دارایی‌های موهومی، اقلامی است که اساسا ما به ازای خارجی ندارند ولی در ترازنامه بانک‌ها به‌عنوان دارایی درج شده‌اند.

🔸به‌عنوان مثال مطالبات سوخت شده بانک‌ها که جاری (یا در بهترین حالت، معوق) فرض شده‌اند و همچنین مستغلات معامله (و ثبت) شده، با ارقامی به مراتب بیش از ارزش واقعی آنها، نمونه‌هایی از «دارایی‌های موهومی» بانک‌ها است که به دلیل عدم تعهد کافی مدیران بانک و حسابرسان مستقل و ضعف نظارت بانک مرکزی شکل گرفته‌اند. 5- توجه به سمت بدهی ترازنامه بانک‌ها نیز دلالت‌های بسیار مهمی دارد که بعضا از آنها غفلت می‌شود. توجه به نسبت «سود علی‌الحساب پرداختی به کل افزایش حجم سپرده‌ها» در کل شبکه بانکی، نشان می‌دهد، طی سال‌های اخیر مهم‌ترین عامل رشد بدهی بانک‌ها (و رشد حجم نقدینگی)، نرخ سود بسیار بالا و بی‌ارتباط با بنیان‌های اقتصاد کلان بوده است. این نسبت از حدود 47 درصد در سال 91 به حدود 90 درصد در سال 94 رسید و در بانک‌های خصوصی به‌طور معناداری بیشتر از بانک‌های دولتی و خصوصی‌ شده است.

🔸این نرخ سود بالا، در سال‌های اخیر تبدیل به موتور تعمیق اعسار بانک‌ها شده است. 6- روندی که طی سال‌های 94-90 وجود داشت، شناسایی سودهای موهوم به پشتوانه رشد ارزش دارایی‌های موهوم از یک سو و پرداخت سود‌های بالا (نامتناسب با وضعیت اقتصاد کلان) به سپرده‌گذاران و توزیع سود میان سهامداران و پرداخت پاداش به مدیران بانک از سوی دیگر بود.

🔸متن کامل یادداشت در صفحه باشگاه اقتصاددانان دنیای اقتصاد:
https://goo.gl/QXfw7C

🔹اقتصاد در گذر زمان:
@m_ali_mokhtari