موضوع، تم، طرح و پیرنگ در داستان کوتاه. موضوع، تم، طرح و پیرنگ

موضوع، تم، طرح و پیرنگ در داستان کوتاه
موضوع، تم، طرح و پیرنگ
هر داستان ساختاری دارد که از فنون نوشتن داستان مایه دارد و نیز از محتوی که شامل پیام و حرف داستان است، اولی بررسی چگونگی داستان و دومی بررسی چرایی داستان است که می تواند مرجع نقد ساختاری و محتوایی نیز باشند. در این بخش قصد نداریم وارد نقد محتوایی داستان شویم بلکه هدف تمیز دادن ساختار محتواست که بنای شکل گیری اولیه داستان است.
موضوع : همیشه یک جا، یک موقعیت یا یک شخصیت است.
تم: شمه ای از زمان در توالی یک موضوع است. مثال:
موضوع تم
تهران تهران شلوغ ترین شهر کشور است.
حسن حسن سرخورده ای پشت کنکوری است.
زلزله در زمان زلزله عدالت رعایت نمی شود.
طرح : متشکل از موضوع و تم داستان است به نحوی که چهار چوب و نقشه یک داستان را نشان می دهد. اگر شما داستان کوتاهی را بخوانید و در پایان چکیده آن را که نکته های اساسی و با اهمیت داستان را نشان بدهد جدا کنید طرح داستان را بیرون کشیده اید. درباره اهمیت طرح داستان ویلیام کرات، استاد جان اشتاین بک می گوید: « نویسنده باید بداند چه میخواهد بگوید و چه می خواهد بنویسد پس باید بتواند آنرا فقط دریک یا دو خط ساده بنویسد تا بتواند برای آن شاخ و برگ بسازد»
پیرنگ : وجود وابستگی میان رویدادهای داستان به طور عقلانی است. یک طرح خوب باید زنجیره ای از وقایع وابسته به هم باشد که رابطه علت و معلولی آن بر قرار است- یعنی اتفاقات تصادفی در آن جایی نداشته باشد- و به نتیجه مشخصی برسد.
طرح باید کاملا روشن باشد زیرا چراغ نویسنده است و از انجا که طرح نقل ساده ای از حوادث است باید بکر، دارای کشش و باور کردنی باشد. به طرح زیر توجه کنید، آیا می توانید: موضوع ، تم و علت ها و معلول ها را پیدا کنید؟
« … در شهری به نام نوناقیب سه سال باران کمی بارید مزارع خشک شد و مردم بخاطر آب و گندم به جان هم افتادند… »
همچنین می توان داستان ها را بر اساس پیرنگ موجود در طرح آنها به انواع زیر تفکیک کرد:
1. داستانهای موقعیتی
2. داستانهای حادثه ای
3. داستانهای شخصیتی
4. داستاهای ذهنی / روانی
جمال میر صادقی انواع آفریده های داستانی را که تا کنون نوشته و ارایه شده اند از نظر ساختار موضوعی و پیرنگ موجود در آنها به شش دسته زیر تقسیم می کند:
-داستانهایی که ضبط ساده ای از روایتی گفتار گونه هستند، مانند اغلب داستانهای کوتاه آل احمد
-داستانهایی که برشی از یک زندگی هستند، مانند اغلب داستانهای کوتاه چخوف
-داستانهایی که نمادین و تمثیلی هستند مانند اغلب داستانهای کوتاه هدایت
-داستانهایی که پایان شگفت انگیز و گاه لطیفه وار دارند،مانند داستان کوتاه هدیه کریسمس نوشته اُ.هنری و یا داستان کوتاه گردنبند نوشته موپاسان.
-داستانهایی که در پایان به نقطه ای مکاشفه ای کشانده می شوند ودر این لحظه بار سنگین نوشته زمین گذاشته می شود، مانند اغلب داستانهای کوتاه جیمز جویس
-داستانهایی که روایت ساده ای هستند از رویداد یا عملی ساده که هنرمندانه پخته می شوند و در پس این روایت به ظاهر ساده معنای دیگری نهفته است، مانند اغلب داستانهای کوتاه همینگوی.