معجزه اوزال. رضا طهماسبی/دبیر تحریریه.. سال‌های آغازین دهه ۱۹۸۰ برای ترک‌ها بسیار دهشتناک بود

معجزه اوزال
رضا طهماسبی/دبیر تحریریه

سال‌های آغازین دهه 1980 برای ترک‌ها بسیار دهشتناک بود. در 12 سپتامبر 1980 یک کودتای نظامی به رهبری ژنرال کنعان اورن رخ داد که بسیار خشن و بی‌رحمانه بود. در حالی که شرایط اقتصادی وخیم بود و بی‌نظمی و خشونت جامعه ترکیه را فراگرفته بود ژنرال‌ها به این نتیجه رسیدند که باید به گفته‌های آتاتورک جامه عمل بپوشانند و به ظاهر برای نجات ترکیه وارد عمل شوند.
آن روزها داستان‌های غم‌انگیزی از دستگیری‌ها، شکنجه‌ها و اعدام‌ها از زبان مردم نقل می‌شد. از هجوم شبانه ماموران امنیتی و نیروهای نظامی برای دستگیری افراد در حالی که هرگونه فعالیت احزاب و تشکل‌ها چه در حوزه سیاست و چه اجتماع ممنوع شده بود. ارتش در طول سه سال حدود 650 هزارنفر را بازداشت کرد و بین 90 روز تا چند سال در زندان نگه داشت. بیش از 210 هزار پرونده قضایی گشوده شد که بیشتر آنها با جرم‌های ساختگی تشکیل شده بود.
ژنرال‌ها با همراهی قضات، دولتی را ایجاد کرده بودند که همه امور را تحت نظارت خودش قرار داده بود و هیچ انتقادی را برنمی‌تافت. حتی صحبت کردن به زبانی غیر از ترکی ممنوع شده بود. مساجد زیادی ساختند تا به زور سرنیزه، یک جامعه مسلمان، نئولیبرال و محافظه‌کار بسازند.
ژنرال‌ها همه امور را زیر نظارت سخت خود داشتند و شعار «سپاس از خدا، ملت و ارتش» را تبلیغ می‌کردند و افراد را به تکرار کردن آن مجبور. این رویه سه سال ادامه پیدا کرد تا اینکه در انتخابات دسامبر 1983 رویدادی خارج از تصور ژنرال‌ها رخ داد و دولت منتخب را در برابر دولت نظامی قرار داد.
در حالی که یک ژنرال در راس حزب دموکراسی ملی‌گرا و یک بوروکرات با حزب پوپولیست وارد انتخابات شده بودند، حزب ناشناخته‌ای با عنوان مام میهن هم وارد انتخابات شد که رهبر آن یعنی تورگوت اوزال یک چهره مورد حمایت در امور اصلاحات اقتصادی بود. حزب مام میهن با کسب 45 درصد آرا پیروز شد تا تورگوت اوزال که تا قبل از آن پیشنهاددهنده سیاست‌های آزادسازی اقتصادی به دولت نگهبان بود، خود مدیریت دولت منتخب را به دست گیرد. اوزال اگرچه تمام‌قد در مقابل دولت نگهبان و نظامی‌ها نبود و مخالف سرسخت آنها محسوب نمی‌شد اما محبوب آنها هم نبود.

اقتصاد ترکیه با انحصارهای زیاد بنگاه‌های دولتی، بهره‌وری اندک و فساد گسترده و اتخاذ سیاست‌های نادرست مانند جایگزینی واردات بسیار ضعیف شده بود. بخش دولتی بزرگ و ناکارآمد و بخش خصوصی کوچک و ضعیف دو بال ناتوان، یا بهتر بگوییم دو پای از راه مانده اقتصاد ترکیه بودند که تولیداتشان گران و بی‌کیفیت بود. اوزال برنامه آزادسازی اقتصاد ترکیه را از دوره نخست‌وزیری سلیمان دمیرل کلید زد.
براساس برنامه موسوم به «تصمیمات 24 ژانویه» اولین گام به سوی آزادسازی برداشته شد. همین طور بسیاری از سیاست‌های نادرست قبلی از جمله جایگزینی واردات و محدودیت‌های شدید تجاری و سرکوب نرخ ارز منسوخ شد.
براساس تصمیم‌های 24 ژانویه، ارزش لیر ترکیه حدود 49 درصد کاهش داده شد و نرخ برابری یک دلار در برابر 47 لیر به یک دلار در برابر 70 لیر رسید. این تغییر نرخ ارز اولین گام در آزادسازی آن بود و پس از آن نرخ ارز اسمی کنترل و سرکوب نشد، اقدامی که یکی از تعهدات اصلی ترکیه در برابر صندوق بین‌المللی پول بود.
برنامه‌ای که اوزال برای دولت دمیرل پیشنهاد کرد، مبتنی بر مشوق‌های صادراتی، آزادسازی محدودیت‌های تجاری برای واردات کالا و سرمایه خارجی بود. همچنین کنترل قیمت‌ها برداشته شد و قیمت کالاهای دولتی برای جبران کسری بودجه افزایش یافت. همچنین نرخ سود نیز آزاد گذاشته شد که در نتیجه سیاست‌های پولی سختگیرانه دولت به شدت افزایش یافت و بالا رفت. در آغاز این برنامه به بنگاه‌های کوچک و متوسط و مصرف‌کنندگان کم‌درآمد فشار زیادی وارد آمد و تا دولت دمیرل بخواهد از نتایج آن بهره‌ای ببرد، تنش‌های سیاسی شکل گرفت و در نهایت فرصت دیدن رونق و بهبود به دمیرل نرسید.
اوزال اما موفق شد صادرات ترکیه را هفت برابر افزایش دهد و از سه میلیارد دلار در آغاز دهه 1980 به بیش از 20 میلیارد دلار در پایان این دهه برساند. سهم تولیدات صنعتی در صادرات دو برابر شد و ترکیه بازارهای صادراتی جدید پیدا کرد. دیگر تنها بازار کشورهای اروپایی مقصد صادرات ترکیه نبود و خاورمیانه و شرق آسیا نیز به جرگه خریداران کالاهای ترک پیوستند. راهبرد صادراتی اوزال کمتر از یک معجزه نبود.

هفته نامه تجارت فردا

🆔 @modirtamin💯