✔دیدگاه امیل دورکیم به آموزش و پرورش... 🔻 انواع همبستگی (مکانیکی و ارگانیکی)

✔دیدگاه امیل دورکیم به آموزش و پرورش


🔻 انواع همبستگی (مکانیکی و ارگانیکی)
«همبستگی مکانیکی» همبستگی از راه همانندی است. هنگامی که این شکل از همبستگی بر جامعه مسلّط باشد، افراد جامعه چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند. آنان که اعضای یک اجتماع واحد هستند همانندند و احساسات واحدی دارند؛ زیرا به ارزش‏‌های واحدی وابسته‏‌اند و مفهوم مشترکی از تقدّس دارند. جامعه از این‏‌رو منسجم است که افراد آن هنوز تمایز اجتماعی پیدا نکرده‏‌اند. در پرتو همبستگی مکانیکی یا اجباری، که ویژگی جوامع ابتدایی است، افراد جامعه به طور کلی به موجب یک احساس ساده به یکدیگر تعلّق و بر اساس ایمان و حسّ همنوعی با یکدیگر رابطه پیدا می‏کنند.
صورت متضاد این نوع همبستگی، «همبستگی ارگانیکی» است که توافق اجتماعی، یعنی وحدت انسجام‏ یافته اجتماعی در آن، نتیجه تمایز اجتماعی افراد با هم است و یا از راه این تمایز بیان می‏‌شود. افراد دیگر همانند نیستند، بلکه متفاوتند و (لزوم) استقرار توافق اجتماعی تا حدّی نتیجه وجود همین تمایزها و تفاوت‏‌هاست. همبستگی ارگانیکی به عنوان ویژگی جوامع جدید، همبستگی بسیار پیچیده‏‌ای است که در آن شکل اساسی رابطه بین مردم، احساس ساده تعلّق به یکدیگر نیست، بلکه شبکه پیچیده‏‌ای از روابط قراردادی است که بر اساس تعقّل و قانون تشکیل می‏‌شود و تداوم پیدا می‏‌کند. بنابراین، دورکیم همبستگی ارگانیکی و نظم اجتماعی ناشی از آن را نتیجه تحوّل و پیشرفت جامعه انسانی دانسته و آموزش و پرورش را در ارتباط با این تحوّل مورد مطالعه قرار داده و معتقد است که در هر یک از این جوامع، اصول تعلیم و تربیت، شیوه‏‌های ارائه و راه‏‌های اکتساب آن به اشکال متفاوتی اعمال می‏‌شوند.
به عقیده دورکیم، در جامعه ابتدایی هر فرد به خودی خود، رفتار دیگران را سرمشق قرار می‏‌دهد و در هر کاری به طرز ماشینی از دیگران تبعیت کرده، به اعتقاد و آداب و رسوم گردن می‏‌نهد. در نتیجه، یک سلسله روابط ساده بر رفتار اجتماعی حاکمیت یافته، جامعه را از همبستگی برخوردار می‏‌سازد. در چنین جامعه‏‌ای آموزش و پرورش بدون قصد قبلی و هدف مشخص و بدون نقشه آگاهانه، از طریق خانواده و روابط رایج میان نسل بالغ و سالمند و نسل جوان و نارس، عملی می‏‌شود.اما در جوامع مبتنی بر روابط ارگانیکی، ساختار اجتماعی متحوّل می‏‌شود و روابط پیچیده‏‌ای در سطح اجتماع ظاهر می‏‌شوند، به گونه‏‌ای که قراردادهای اجتماعی جانشین اجبارها و الزامات قومی و خانوادگی می‏‌شوند؛ همچنین هنجارها و ارزش‏‌ها و باورهای سنّتی رو به زوال رفته، در اینجا نیاز به یک نیروی حاکم احساس می‏‌شود که بتواند مانع ضعف و فتور اخلاقی شود، که این امر، خود نیازمند نوعی وفاق اخلاقی است که به وسیله آن، در میان افراد جامعه حسّ وظیفه‏‌شناسی و وفاداری و همچنین همکاری اجتماعی و انضباط رفتاری پرورش یابد. به همین دلیل، اساس علمی جامعه ارگانیکی مستلزم اذهان کاملاً پرورش یافته و تفکیک اجزا و امور آن مستلزم متوازن کردن توافق اخلاقی با تخصص فنی و آموزش علمی است. بنابراین، دورکیم معتقد است: فقط دولت قادر به ایجاد این وفاق اخلاقی است و وسیله آن نیز آموزش و پرورش است.

دورکیم معتقد است: با ایجاد نظام‏‌های آموزشی ـ که مشخصه جامعه ارگانیکی است ـ هر یک از نهادهای اجتماعی دیگری که زمانی عهده‏‌دار کارکردهای آموزش و پرورشی محسوب می‏‌شدند، از ایفای چنین وظایفی ناتوان شده‏‌اند؛ مثلاً، خانواده که در جامعه ساده، نقش تربیتی مهمی داشت، اینک به دلیل محدودیت امکانات قادر به ایفای وظایف پیچیده آموزش و پرورش نیست. علاوه بر این، جوِّ عاطفی حاکم بر خانواده، عملکرد آن را با راه و رسم معقولی که جامعه جدید می‏‌طلبد، مغایر می‏‌سازد. در جوامع جدید، به دلیل پیچیدگی‏‌های روابط و تخصصی شدن کارکردهای نهادها و سازمان‏‌های اجتماعی، نهادهایی نظیر دین و خانواده قادر به ایفای نقش‏‌های پیچیده و گوناگون آموزش و پرورشی نیستند. بنابراین، می‏توان گفت: هدف دورکیم از مطرح کردن آموزش و پرورش کسب یکپارچگی و نظم است که این‌امر خود در هر جامعه‏‌ای و با توجه به ساختارهای حاکم بر آن متفاوت است. چه بسا در جوامع سنّتی که در آنها همبستگی مکانیکی هست، این امر به وسیله نهادهای سنّتی از جمله خانواده و دین و ارزش‏‌های حاکم بر جامعه انجام می‏‌گیرد و از این طریق، نظم و همبستگی بین افراد اجتماع فراهم می‏‌گردد. اما در جوامع نوین، که همبستگی از نوع ارگانیکی است، آموزش و پرورش از حالت سنّتی خارج می‏‌شود و این رسالت به عهده نهادهای تخصصی، از جمله نهاد «آموزش و پرورش» است که اداره آن به دست دولت بوده و هدف از آن تعلیم و تربیت افراد با توجه به نیازهای موجود در جامعه و برنامه‏‌ریزی‏‌هایی است که برای ایجاد یک جامعه همراه با نظم و تعادل انجام می‏‌گیرد.

⇜ ڪــانــال‌ علــوم سـیاســـی ❦
─┅─═ঊ🎀🎀ঈ═─┅─ @politickaraj
─┅─═ঊ🎀🎀ঈ═─┅─