‍ 🔻مزارات مذهبی: تلاقی اراده‌ها و انباشت منافع 🔻

‍ 🔻مزارات مذهبی: تلاقی اراده‌ها و انباشت منافع 🔻
(منطق تأسیس و توسعه‌ی امامزاده‌ها و دیگر اماکن مقدس در کشور)


✍ محسن حسام مظاهری


🔸اگر ویژگی اولیه را مبنای تکریم و توسعه‌ی زیارتگاه‌ها بدانیم، ویژگی ثانویه، مبنایی برای ایجاد و تأسیس این قبیل اماکن بوده است. کم نیستند امامزاده‌هایی که دفعتاً یا در یک روند تدریجی چندساله، به مستند یک خواب یا ادعای مکاشفه یا پیداشدن یک شجره‌نامه و نظایر این‌ها ساخته شده و بعضاً خیلی زود هم با اقبال زایران مواجه شده‌اند. (این منطق سنتی تأسیس امامزاده و مفهوم عامیانه‌ی زیارت‌ را هوشنگ گلشیری با هنرمندی در داستان «معصوم دوم» تصویر کرده است.)

🔹در دوره‌ی معاصر و خصوصاً پس از انقلاب، علاوه‌بر منطق سنتی، تأسیس و توسعه‌ی امامزاده‌ها یک منطق تازه‌ هم یافته است؛ منطقی که محصول پیوند منافع سیاسی ـ اقتصادی با مذهب است. در منطق جدید، دیگر نه رقابت و چشم‌وهم‌چشمی اهالی دو روستا برای داشتن امامزاده، بلکه در سطحی کلان‌تر و پیچیده‌تر رقابت‌های سیاسی ـ اقتصادی مدیران و صاحبان قدرت در هر منطقه مبنای تأسیس یا توسعه‌ی مزارات شده است. به‌عبارت دیگر، حال یک مزیت و کارویژه‌ی سوم به فهرست مزایای مزار افزوده شده: کسب و ارتقای قدرت سیاسی ـ اقتصادی و نیز کسب و ارتقای قدرت مذهبی از قِبلِ توسعه‌ی مکان مقدس. به عبارت دیگر، هر مزار به ‌یک سرمایه‌ی سه‌وجهی (مذهبی ـ سیاسی ـ اقتصادی) برای صاحبان قدرت در منطقه‌ی مجاورش تبدیل شده است که در بهره‌مندی از آن نوعاً همه‌ی صاحبان قدرت سهیم‌اند: از امام‌جمعه و روحانیون آن شهر/روستا، تا فرماندار و استاندار و نماینده مجلس و دیگر مدیران و تا تجار و صاحبان صنایع. توسعه‌ی مکان مقدس یا تأسیس آن در منطقه‌ای که ازین امتیاز محروم است، فرصتی برای کسب سود همه‌جانبه است. هم صاحبان قدرت مذهبی بهره‌ی خود را می‌برند، هم صاحبان قدرت سیاسی، هم صاحبان قدرت اقتصادی. اهالی منطقه هم این میان به حاجات‌شان می‌رسند و ازین توسعه/تأسیس خوشنودند [6]. اگر این منافع و میدان‌های قدرت را مجموعه‌ای از دوایر متحدالمرکز فرض کنیم، فرجامین و وسیع‌ترین دایره، تلاقی سه قدرت مذهبی، سیاسی و اقتصادی یعنی حاکمیت است که در بالاترین سطح از تأسیس و توسعه‌ی جغرافیای مقدس بهره‌مند می‌شود.


🔸مزارات، امروزه فراتر از اماکن صرفاً مذهبی و به محل تلاقی اراده‌های مختلف و انباشت سرمایه‌‌های گوناگون تبدیل شده‌اند. محلی برای وفاق فرادستان و فرودستان مذهبی؛ همچنین وفاق جریان‌های مختلفی که هرکدام سهمی از توسعه‌ی مزارات نصیب خود می‌کنند. به‌دلیلِ همین انباشت و رضایت همه‌جانبه است که توسعه‌ی جغرافیای مقدس کمتر در رقابت‌ جریان‌های مذهبی معارضی دارد و کم‌تر مورد انتقاد بوده است.
متن کامل مقاله 👇

🔰منبع: دین | فرهنگ | جامعه - محسن حسام مظاهری

@religionandsociety