مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشتهای تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal
🔻 الاهیات فاجعه؛ خداوند و ماشین طبیعت🔻.. ✍ سید محمود نجاتی حسینی
🔻 الاهیات فاجعه؛ خداوند و ماشین طبیعت🔻
✍ سید محمود نجاتی حسینی
🔹فاجعه‌های طبیعی مانند زلزله و سیل و سونامی و توفان و گردباد و بهمن بخشی از مکانیزم طبیعی ماشین مخرب طبیعت‌اند.
🔸فاجعه‌ها از منظرهای گوناگون اقتصادی(تبعات ضررهای اقتصادی فاجعه ها)، روان شناسی اجتماعی(لطمات روحی روانی و ترومای ناشی از فاجعه‌ها بر روح و روان فرد و گروه‌های اجتماعی) و جامعه شناسی و انسان شناسی(نسبت جامعه و فرهنگ با رخ دادن فاجعه‌ها و تأثیر اجتماعی فرهنگی فاجعه‌ها بر زندگی جمعی) بحث شده‌اند.
🔹اما جالب‌ترین و قابل تأمل‌ترین سپهر مطالعه فاجعه‌های طبیعی، «الاهیات فاجعه» است که مضمون اصلی این بحث درباره نسبت «خواست خداوند» و «وقوع فاجعه‌های طبیعی» است.
🔸«الاهیات فاجعه» پرسش‌هایی مهم در این محدوده طرح می‌کند که قابل تأمل‌اند و ضمنا پاسخ‌های مجاب کننده‌ای هم ندارد، دست‌کم برای افرادی که شکاک‌اند و یا اعتقادات دینی سنتی ندارند، و یا باورهای دینی مدرن‌شده و‌متزلزلی دارند، و یا در اصل سکولارگرا هستند و چندان اعتقادی به این که ماشین طبیعت، مخلوق خداوند مهندس است ندارند.
🔹اما پرسش‌هایی که از منظر «الاهیات فاجعه» قابل تأمل‌اند:
▪️چگونه خداوند رحمان و رحیم اجازه می‌دهد فاجعه‌های طبیعی رخ دهند که جان هزاران انسان بی‌گناه را می‌گیرد؟
▪️چرا خداوند قادر متعال که بر هر کاری تواناست، جلوی رخ دادن فاجعه‌های طبیعی را نمی‌گیرد؟
▪️آیا وقوع فاجعه‌های طبیعی که هر روز جان هزاران انسان بی‌پناه و بی‌گناه را می‌گیرد ،با عدل الهی و خیرگرایی خداوند منافات ندارد؟
▪️آیا به راستی ماشین طبیعت به عنوان روبوت دست‌ساخت خداوند، از گناه‌کاران به واسطه فاجعه‌های طبیعی انتقام می‌گیرد؟
▪️آیا فاجعه‌های طبيعي، آلارم خداوند و ناز شصت خداوند برای یادآوری خداوندی اوست و این که او به عنوان قادر متعال بر هر کاری از جمله به خشم درآوردن طبیعت قادر و تواناست؟
▪️آیا وقوع فاجعه‌های طبیعی به عنوان منطق و مکانیزم ماشین طبیعت، تحقیرکننده علم و تکنولوژی حقارت‌آمیز و محقر و محدود انسان است؟
🔹همه این پرسش‌های فلسفی که درباره نقش خداوند در به کار گرفتن ماشین طبیعت برای رخ دادن فاجعه‌های طبیعی است، در «الاهیات فاجعه» پرسش‌هایی قابل تأمل‌اند، خصوصا برای دانش‌پژوهان علوم اجتماعی که صرفا متوجه «جامعه شناسی - انسان شناسی فاجعه» اند و صرفا به نسبت میان جامعه و فرهنگ و فاجعه‌های طبیعی می‌اندیشند؛ اما از نقش پرسش‌های فلسفی عمیق و حقیقی‌تری از نوع «الاهیات فاجعه» غافل اند.
🔸 اما این که چه پاسخ‌هایی در «الاهیات فاجعه» برای این پرسش‌ها فراهم شده است، خود محل تأمل است. خصوصا ازین حیث که در الاهیات ابراهیمی (یهودیت و مسیحیت و اسلام) خداوند فعال مايشاء است و خواست او برتر و سرتر از خواست انسان است و چون خیرخواه است بنابراین رخ دادن فاجعه‌های طبیعی در ذات خود خیر است، اما خواست و دخالت بشر، این فاجعه‌ها را به شر تبدیل می‌کند. بنابراین از منظر الاهیات ابراهیمی خصوصا الاهیات اسلامی که کتاب مقدس قرآن تجلی آن است، طبیعت مخلوق در اختیار فرمان الهی است و همه چیز در آن، وفق سنت الهی تقدیر شده و برنامه‌ریزی شده رخ می‌دهد. لذا سیل و زلزله و سونامی و توفان و گردباد و صاعقه و بهمن همگی پدیده‌ها و فنومن‌های الهی(آیات الله) هستند و هر کدام نشان‌دهنده اقتدار بلامنازع الهی‌اند. طبیعت «خودْ فرمان» نیست، «خدافرمان» است.
🔹در الاهیات آسیایی(زرتشتی‌گری، هندوئیسم، بودیسم، کنفوسیانیسم، شینتوئیسم، تائوئیسم) اما اصل چنین پرسش‌هایی خود محل تأمل است. چرا؟ چون در این ادیان غیر ابراهیمی، طبیعت خودْفرمان است تا خدافرمان. لذا احتمال طرح پرسش‌هایی از جنس نسبت خداوند با فاجعه‌های طبیعی از بیخ و بن منتفی است.
🔸با تمام این اوصاف، و با وجود اهمیت و ارزش علمی جامعه شناسی، انسان شناسی، اقتصاد و روان شناسی اجتماعی فاجعه‌های طبیعی که به دنبال شناخت تأثیر دوگانه انسان/طبیعت و محیط زیست و فاجعه‌های طبیعی هستند و یافته‌های علمی آن‌ها می‌تواند در «مدیریت بحران فاجعه‌های طبیعی: رصد کردن، پیش‌بینی، پیش‌گیری، واکنش سریع، بازسازی فرد و جامعه فاجعه‌زده و فاجعه‌دیده» مؤثر و سودمند واقع شوند، اما پرسش‌های «الهیات فاجعه» نیز می‌تواند ظرفیت اندیشیدن مجدد به نسبت انسان و طبیعت از طریق خداوند را فراهم آورد.
🔹بدون شک «الاهیات فاجعه» می‌تواند منظری جدید از نوع فلسفی_دینی آن، به روی دانش و تکنولوژی شناخت طبیعت و فاجعه‌های طبیعی باز کند، که هر چند جنس آن کاربردی و توسعه‌ای نیست، اما به لحاظ تشفی آلام و ترمیم تروما و تقویت اراده انسانی برای مواجهه مقتدرانه با فاجعه‌های طبیعی کارساز است.
🔰منبع: مطالعات اجتماعی فقه
@religionandsociety