مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشت‌های تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal


📝 تیغ بر مسیر ستیغ اجتهاد؛ تأملی بر زمینه‌های اجتماعی ساختار آموزشی حوزه علمیه.. [بخش اول]

سالیانی است که زمزمه ساده سازی متون درسی حوزه علمیه به همهمه‌ای همگانی و فراگیر بدل شده و مخالفان و موافقان درباره‌اش بحث می‌کنند.. آغاز مشکل از آنجاست که طلابی که عموما در سنین بالا و از مقطع دانشگاه وارد حوزه علمیه می‌شوند، خود را در مسیری می‌یابند که پس از به طور میانگین ۱۰ سال تحصیل در حوزه علمیه تازه باید وارد دوره تحصیلی به اصطلاح «خارج فقه و اصول» شوند؛ که کمینه‌اش ۴ سال و بیشینه‌اش تا همرنگ شدن موها با دندان‌ها زمان می‌برد. و این زمان عمدتا مربوط به دو شاخه فقه و اصول فقه است و رسیدن به درجه علمی اجتهاد که پیش نیازهای دیگری از اطلاعات تخصصی قرآنی و حدیثی و رجالی و … دارد بر طول این زمان می‌افزاید. بگذریم از این که در فاهمه عمومی حوزویان و در آموزه‌های عموما سینه به سینه، اموری چون تقوا و نبوغ و … از پیش‌شرط‌های معنوی رسیدن به درجه اجتهاد داسته می‌شوند.. در چنین وضعیتی طلاب دانشگاه دیده این وضعیت را با وضعیت دانشگاه مقایسه می‌کنند که فرد با صرف زمانی به مراتب کمتر، در رشته علمی خودش متخصص و صاحب نظر می‌شود. و این چالش، پرسشی انکاری از چرایی و لزوم خواندن متون کهن، مبهم و غامض کل ...
  • گزارش تخلف

📝 تیغ بر مسیر ستیغ اجتهاد؛ تأملی بر زمینه‌های اجتماعی ساختار آموزشی حوزه علمیه

[بخش دوم و پایانی]. گذشته از درجه اجتهاد، چند عامل دیگر نیز در رسیدن مجتهد به مقام مرجعیت موثرند که نبودشان راه را بر مرجعیت برخی می‌بندد. از شروط به دست آوردن و نگاه داشتن مقام مرجعیت، قدرت اقتصادی است. این قدرت اقتصادی نیز از طریق مالیات‌های دینی مقلدان تامین می‌شود. در قدرت اقتصادی مرجعیت، چند عامل موثر است:. یکی اینکه مجتهد توسط شاگردان و طلاب پایین هرم قدرت، در میان عموم مردم تبلیغ شود و مردم بیشتری مرجعیت وی را پذیرفته و مالیات‌های دینی خود را به دفتر وی تسلیم کنند. عامل دوم خاستگاه جغرافیایی مجتهد و توانگری اقتصادی هم‌بومی‌های وی است. زیرا مردم متدین یک منطقه جغرافیایی ترجیح می‌دهند در صورت امکان مالیات‌های دینی خود را به مجتهد هم‌بوم خودشان بپردازند. به همین خاطر است که تا تقریبا هفت دهه پیشتر در نجف، تکلیف مرجعیت و زعامت عام شیعیان را «بازار تهران» تعیین می‌کرد. ...
  • گزارش تخلف

سلسله جلسات نقد کتاب عاشورا.. نقد و بررسی کتاب. «تراژدی جهان اسلام»

اثر محسن حسام مظاهری. با حضور:. دکتر محمدرضا سنگری. استاد محمد اسفندیاری. دکتر سعید طاووسی مسرور. و مؤلف کتاب. سه‌شنبه ۲۹ آبان ۱۳۹۷. ساعت ۱۰ صبح. بلوار کشاورز خیابان فلسطین خیابان حجت‌دوست _ نرسیده به خیابان نادری پلاک ۴۷ (روبه‌روی دانشکده علوم تغذیه) بنیاد دعبل خزاعی طبقه ۵. ...
  • گزارش تخلف

🔹 گزارش آتی نیوز از نشست «بررسی جامعه‌شناسانه زیارت پیاده دهه آخر صفر» (۲۲ آبان ۹۷ دانشگاه فردوسی مشهد)

برشی از گزارش:. 🔻مهدی قاضی:. ما درین تحقیق، سنخ‌های متفاوتی از زائران پیاده را شناسایی کردیم: اولین سنخ، سنخ زیارت در مسیر است که ارتباطی که با حضرت رضا (ع) در مسیر پیدا می‌کنند برایشان مهم است و حتی بعضی از آن‌ها که به مشهد می‌رسند، مستقیم به حرم نمی‌روند یعنی حس می‌کنند تا اندازه‌ای زیارتشان انجام شده است. برای این سنخ یک بخش‌هایی هم در مسیر خیلی اهمیت دارد؛ مثلا زائرینی که از سمت نیشابور می‌آیند، تپه سلام به‌عنوان نمادی از اوج احساسی این زیارت به چشم می‌خورد. سنخ دوم افرادی هستند که اوج زیارت آن‌ها در واقع لحظه‌ای است که وارد حرم می‌شوند و عموما مستقیم با همان شرایط و لباس‌های خاکی است. سنخ سوم سنخی است که در دال محوری گفته‌های خود، خودسازی معنوی و سختی کشیدن در مسیر است. سنخ چهارم، سنخ زائر خادم است و شامل زائرینی می‌شود که صرفا برای خدمت‌رسانی به زائرین پیاده به مشهد می‌آیند و بخشی از آن‌ها در قالب اردوهای جهادی هستند که اینجا موکب دارند ولی زائرین انفرادی هم در مشهد وجود دارند …سنخ خانواده زائر سنخ غالب زیارت است و حرکت خانوادگی مفصل بین آن‌ها دیده می‌شود که لذا شرایط خاصی هم دار ...
  • گزارش تخلف

🔹نقش پیاده‌روی اربعین در اجتماعی‌شدن زنان سنتی🔹 …✍ فرزانه عرفانی‌منش. (دانشجوی دکترای حقوق)

[بخش ٢از ٢]. پیاده‌روی اربعین، به عنوان یکی از اشکال مدرن تجمعات سنتی زنان با دارابودن خصلت مناسکی، به عنوان یکی از وجهه‌های بررسی جامعه‌شناختی اربعین، قابل بررسی است …این مدل اجتماعی‌شدن زنان هرچند تاریخی چندانی ‌ندارد، اما شیوه‌ای جدید کماکان برای قشر سنتی‌تر است؛ به دلیل پیوندش با امری که دینی خوانده می‌شود، زنانی که حضورشان در اجتماع به یمن امر دینی و با مشروعیت سنت ممکن می‌شود …زن سنتی که با محدودیت حتی برای یک مکالمه تلفنی رو به رو است و امکان و توان فعالیت در عرصه‌های اجتماعی را ندارد یا بهتر بگویم این امکان و توان از او گرفته شده، یا اصلا به او داده نشده. این مناسک اما راه اجتماعی‌شدن برای این زن تعریف می‌کند. حضورش در عرصه حیات اجتماعی را ممکن می‌سازد …وضعیت پارادوکسیکالی که همان سنتی که به نام نامی‌ دین، خروج از خانه، صحبت با تلفن و انجام هرکاری، هرکاری! را به اذن همسر محتاجمی‌داند، اینجا اتفاقا نقش خود را در اجتماعی‌شدن زن سنتی ایفا می‌کند و انگار به نوعی سهم خود را برای احیای حیات اجتماعی زن می‌پردازد …به خصوص که این فعالیت اجتماعی به صورت تشکل‌یافته، گروهی و منسجم صورت می‌ ...
  • گزارش تخلف

🔹نقش پیاده‌روی اربعین در اجتماعی‌شدن زنان سنتی🔹 …✍ فرزانه عرفانی‌منش. تلفن زنگ می‌خورد

معلم ادبیاتم است. از آن معلم‌هایی که هیچوقت داشتن چهره‌ای که مثل چوب خشک باشد را جزو لوازم معلمی ‌نمی‌دانست. صبور، مهربان و معلم در هرمعنایی به جز معلم. حال واحوالی می‌کنیم به یاد روزهای دورتر. سوالی می‌پرسد. میانه کلام تلفن را بی‌خداحافظی قطع می‌کند! اتفاق جدیدی نیست. شگفت‌زده حتی نمی‌شوم، عصبانی اما چرا!. کمی ‌بعدتر تماس می‌گیرد. ...
  • گزارش تخلف

♦️مراجع و پرسش دیگرستیز «عمرکشان» ♦️.. از پاسخ‌هایی که این کانال منتشرکرده، مشخص می‌شود که:

[دفتر] چهار نفر از مراجع تقلید با این مراسم مخالفت کرده‌اند (آیت‌الله خامنه‌ای، مکارم شیرازی، صانعی و مظاهری). [دفتر] هشت نفر از مراجع یا این مراسم را جائز شمرده‌اند یا مخالفت با برگزاری آن را نه به دلیل قبح ذاتی و غیراخلاقی بودن آن، که به دلیل تبعات و خطراتی که برای شیعیان در سایر کشورها و جوامعی که موفعیت اقلیتی دارند، مشروط کرده‌اند. دفتر یکی از مراجع تقلید هم پاسخی به این پرسش نداده‌است [آیت‌الله سبحانی]. ▪️اگر صحت این پرسش و پاسخ را بپذیریم و اگر این پاسخ «دفتر» مراجع فوق را، پاسخ خود مراجع تقلید مذکور در نظر بگیریم، آن‌گاه نتایج زیر را شاید بتوان از این پرسش و پاسخ گرفت:. ▪️از منظر اجتماعی، این مراسم، ملاک مناسبی برای سنجش میزان «هویت‌گرایی دیگرستیز مذهبی» در نهاد رسمی مذهبی تشیع است. مخالفت تنها چهار مرجع تقلید به صورت مطلق با این مناسک هویتی توهین‌آمیز از چهارده مرجع مورد پرسش، نشاندهنده عمق شکاف مذهبی با اهل سنت در نهاد رسمی تشیع است. در اقلیت بودن مراجع مخالف این مناسک دیگرستیزانه، نشانه‌ای از شدت این هویت‌گرایی مخرب است. باید به این نکته توجه داشت که چنین مناسکی معمولا مخاطب ...
  • گزارش تخلف

🔸روحانیان در جدال با تعارض نقش‌ها.. از روحانیان چه کارکردی باید انتظار داشت؟

انقلاب که پیروز شد، روحانیان به سرعت با ورود به سایر نقش‌های اجتماعی جدید و حضور در مناصب مختلف، مانند مدیریت، سیاست, نظامی‌گری، آموزش، قضاوت و حتی نقش‌های نه چندان درخور و مناسب، دچار تعارض در نقش شدند. تجمیع نقش‌های متفاوت، آن نقش‌ها را به تضاد و نزاع کشاند. روحانیان به الزامات متعارض نقش‌ها توجه نداشتند و نمی‌دانستند که نمی‌توانند هم زمان، هم روحانی باشند و هم احکام قضایی شدید صادر کنند. روحانی باشند و دیگران را به رحمانیت خدا دعوت کنند اما در خطابه‌های خود در نمازهای جمعه و جماعات، زبان به دشنام و مرگ بگشایند و توجیه‌گر سیاست باشند. آنان خوشبینانه می‌خواستند نقش‌های متعارض اجتماعی را در یکدیگر ادغام کنند و بازیگر صحنه‌هایی باشند که جمع نشدنی‌اند. روحانیان هنوز هم نمی‌دانند که نقش روحانی بودنشان به علت تعارض الزامات نقش‌هایی که پذیرفته‌اند، در حال فروپاشی است. و شاید هم به تجربه دریافته‌اند اما رابطه‌ی مردم با این صنف و طبقه برایشان از اهمیت ساقط شده است. بار سنگینی از نقش‌های متعارض را بر دوش می‌کشند، از این رو در کشمکش میان نقش‌های خود، فرسوده می‌شوند. با این همه حاضر نیستند از ان ...
  • گزارش تخلف

مدرسه‌ی اسلام و درس‌های نظام. محمدجواد اکبرین

تاریخ «نهاد دین» تاریخ «تکفیر» است؛ اختصاصی به دین خاصی هم ندارد. مسئله‌ای به نام کفر، همزاد ایمان است و به محض اینکه کسانی والی و متولی دین و ایمان شوند پای تکفیر هم به معرکه باز می‌شود و البته مفتیان نیز برای مجازات کفر بر خداوند پیشی می‌گیرند. نهاد دین این ظرفیت را دارد که حتی اگر صاحب قدرت و ثروت نباشد نیز با تکیه بر همان منزلت وام‌گرفته از دین، آراء مغایر با قرائت رسمی را تهدید یا تکفیر کند چه رسد به هنگامی که با دولت بیامیزد. اگر پاره‌ای از صاحبنظران دیندار و غیردیندار در ضرورت سکولاریزه کردن قدرت نظریه‌پردازی و بر آن تاکید می‌کنند از سر توجه به نتایج تجربه‌ی تلخ آمیختن نهاد دین و دولت برای انسان و جهان است. اکنون اما سخن این نیست که در تجربه‌ کشور ما آمیختن نهاد دین و قدرت با شهروندان چه کرد؟ پرسش این است که نهاد دین وقتی به قدرت می‌رسد با مدرسه‌ی تعلیم و تربیت دینی چه می‌کند، چه درس‌هایی را به این مدرسه املاء می‌کند و تا چه اندازه استقلال آن را تحمل می‌کند؟. این‌همانی نظام و اسلام!. مشهوری در میان اهل مدرسه رایج است که «أهل‌البیت أدریٰ بما فی‌البیت» یعنی اهل خانه بهتر از هر کس ...
  • گزارش تخلف

📝📝📝فقه در عصر غیبت قادر به ساخت مدینه فاضله نیست! ✍️مهدی نصیری استاد دانشگاه و پژوهشگر دینی:

✅در عصر غیبت و سیطره مدرنیته نباید از حوزه و فقه انتظار شکل دادن به اتوپیای دینی (مدینه فاضله) را داشته باشیم و این امر تنها با ظهور حضرت ولی عصر محقق خواهد شد.. ✅کسانی که غافل از تنگناهای موجود در عصر غیبت و زمانه سیطره مدرنیته، حوزه و فقه را منجی و حلال همه مشکلات و قادر به ساخت اتوپیای دینی معرفی می‌کنند در زمره غلو کنندگانی هستند که ممکن است فقه و دین را از انجام مقدوراتش نیز باز دارند و میدان را به دست دین ستیز بسپارند …ادامه گفتگو👈 گزیده‌ اخبار و اطلاعات فقهی. ...
  • گزارش تخلف

🔻 نقد یکی از مخاطبان دین و جامعه بر یادداشت «تغییر کارکرد مسجد در ایران»

🔸 دسترسی به متن اصلی () …دکتر مرادی ابتدای استدلالشان با این بیان شروع فرمودند که مسجد در اسلام خواستگاه عبادت بوده و بس و امروزه کاربری‌های دیگری مانند اقتصاد و سیاست نیز پیدا کرده. خب اگر نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام بیاندازیم خواهیم دید که اتفاقا مساجد پایگاه اصلی حکومت و قضاوت بوده؛ و این در عصر پیامبر و خصوصا حکومت چهارساله حضرت علی بسیار پررنگ بوده!!!. هر چند بدور از انصاف است اگر این نقد را نپذیریم که امروزه گاهی مشغولیت‌های سیاسی و اقتصادی مانع از اقامه فرائض دربعضی از مساجد گردیده. ...
  • گزارش تخلف

🔶 صفوی‌زدگان و عیدالزهرا!.. ✍🏻 رضا بابایی.. «عصر صفویه در ایران پایان نپذیرفته است

گفتمان فرهنگی صفویه همچنان در ایران حاکم است و ما در همان حال‌وهوا نشوونما می‌کنیم. یکی از میراث‌های این دوران مراسمی است که در آن عده‌ای به بهانهٔ شاد کردن حضرت زهرا (س) سخنانی تفرقه‌آمیز می‌گویند. پیش از صفویه نیز بیش‌وکم چنین برنامه‌هایی در میان شیعیان بوده است، ولی همان‌طور که عبدالجلیل قزوینی در کتاب «نقض» بیش از صد بار گفته است، این‌گونه برنامه‌ها و مراسم در میان شیعیان بسیار محدود بوده است و اکثر شیعیان نیز از آن تبرا می‌کردند …گفت‌وگوی علمی با طرفداران این‌گونه برنامه‌ها و مراسم دو مشکل اساسی دارد: نخست اینکه، این گروه کتاب‌هایی در دست دارند که بیش‌وکم افکار و رفتارشان را تأیید می‌کند؛ مانند کتابی موسوم به «اسرار آل محمد (ص)» منسوب به سلیم بن قیس هلالی و «الاقبال لصالح الاعمال» سید بن طاووس. درباره این دو کتاب سخن بسیار است و من اکنون بدان سو نمی‌روم. همین‌قدر می‌گویم که روایات و کتاب‌هایی که رفتار این گروه رو نفی و بلکه سب می‌کند استوارتر و بسیار بیشتر از منابعی است که در دست ایشان است. تاریخ نیز به نفع مخالفان این عید جعلی گواهی می‌دهد. شادی در قتل خلیفه به هیچ وجه ریشه تاریخ ...
  • گزارش تخلف

🔹 گزارش آتی نیوز از نشست «بررسی جامعه‌شناسانه زیارت پیاده دهه آخر صفر» (۲۲ آبان ۹۷ دانشگاه فردوسی مشهد) …برشی از گزارش:

🔻مهدی قاضی:. ما درین تحقیق، سنخ‌های متفاوتی از زائران پیاده را شناسایی کردیم: اولین سنخ، سنخ زیارت در مسیر است که ارتباطی که با حضرت رضا (ع) در مسیر پیدا می‌کنند برایشان مهم است و حتی بعضی از آن‌ها که به مشهد می‌رسند، مستقیم به حرم نمی‌روند یعنی حس می‌کنند تا اندازه‌ای زیارتشان انجام شده است. برای این سنخ یک بخش‌هایی هم در مسیر خیلی اهمیت دارد؛ مثلا زائرینی که از سمت نیشابور می‌آیند، تپه سلام به‌عنوان نمادی از اوج احساسی این زیارت به چشم می‌خورد. سنخ دوم افرادی هستند که اوج زیارت آن‌ها در واقع لحظه‌ای است که وارد حرم می‌شوند و عموما مستقیم با همان شرایط و لباس‌های خاکی است. سنخ سوم سنخی است که در دال محوری گفته‌های خود، خودسازی معنوی و سختی کشیدن در مسیر است. سنخ چهارم، سنخ زائر خادم است و شامل زائرینی می‌شود که صرفا برای خدمت‌رسانی به زائرین پیاده به مشهد می‌آیند و بخشی از آن‌ها در قالب اردوهای جهادی هستند که اینجا موکب دارند ولی زائرین انفرادی هم در مشهد وجود دارند …سنخ خانواده زائر سنخ غالب زیارت است و حرکت خانوادگی مفصل بین آن‌ها دیده می‌شود که لذا شرایط خاصی هم دارد و فرزندان نوزا ...
  • گزارش تخلف

🔹گزارش خبرگزاری ایکنا از نشست علمی «گفت‌وگوی جامعه‌شناختی درباره پیاده‌روی اربعین» (۲۲ آبان ۹۷ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

🔻دکتر جبار رحمانی:. در حال حاضر نقطه پارادوکسیکالی وجود دارد؛ ما در عین اینکه می‌خواهیم با پیاده روی اربعین، غرب را ضربه‌ فنی کنیم، شاهدمثال‌های اعتبار خود را از آن می‌گیریم. دائما گفته می‌شود: گزارش انعکاس پیاده‌روی بزرگ اربعین در خبرگزاری‌های جهان که منظور، رسانه‌های غربی است. یعنی چون نیویورک تایمز، آسوشیتدپرس و … در خبرهای خود به آن پرداختند نشان می‌دهد که چقدر کار ما مهم بوده است و آن‌ها در سرکوب این قضیه ناتوان اند …تمام نظام‌های اجتماعی که دین در آن‌ها وجود دارد، منابعی را برای آدم‌ها ایجاد می‌کنند که بوی تجربه معنوی به افراد بدهد. عمدتا در دینداری عامه آئین‌هایی مثل نذر، قربانی و زیارت یا دین بارگاهی ظرفیت چنین کارکردی را به میزان بالایی دارند. در تشیع، عزاداری هم به این موارد اضافه می‌شود. در کنار این نیاز به برساخت تجربه معنوی در جوامع دینی، شواهد نشان می‌دهد ذخائر معنوی برای ما ناکارآمد شده‌اند …ما در ذیل مناسک اربعین و امثال آن، بهبود دینداری نداشته‌ایم. گویی قرار است با چنین مناسکی صرفا یک ارضاء، رضایت درونی و تولید منبع جدید مشروعیتی شکل بگیرد، این دستگاه آنقدر دقیق کار م ...
  • گزارش تخلف

‍ 🔷خلاصه یافته‌های پیمایش سنخ شناسی زایران پیاده روی اربعین- بخش ۱.. (محمدرضا پویافر، ۱۳۹۷)

🔻توضیح مقدماتی: این پیمایش با ۸۷۶ نمونه، طی روزهای یکم تا دهم آبان ۹۷ در مسیر پیاده روی اربعین (شهرهای نجف و کربلا و مسیر ۸۰ کیلومتری پیاده روی بین این دو شهر) با همکاری داوطلبانه تعدادی از دانش آموختگان دانشگاهی و پژوهشگران و بدون هیچ حمایت مالی از نهادهای رسمی انجام شده است …🔸۷/۲۳ درصد از پاسخگویان برای نخستین بار به زیارت کربلا آمده بودند. همچنین ۴/۳۷ درصد جمعیت نمونه برای نخستین بار بود که در پیاده روی اربعین شرکت می‌کردند. 🔸۷۵٫۱ درصد معتقد بودند که همه آنها که به پیاده روی اربعین آمده‌اند، از طرف امام حسین (ع) طلبیده شده‌اند. 🔸در حالی که ۳۸٫۲درصد مقید بودند که در حین زیارت، متن دعاها و زیارتنامه‌های معروف را بخوانند، ۳۷ درصد ترجیح می‌دادند که به جای خواندن متون عربی به زبان مادری خود (مثلا فارسی) دعا کنند. دراین میان، ۲۰٫۲درصد هم ترجیح می‌دادند با سکوت و آرامش در فضای معنوی حرم، زمان زیارت خود را طی کنند. سایر افراد به ترکیبی از این سه نوع زیارت تمایل داشتند. 🔸۶۶٫۹ درصد از پاسخگویان گفته‌اند که همیشه یا در اغلب موارد تلاش دارند که خود را به ضریح برسانند. 🔸این در حالی است که تنها ۳ ...
  • گزارش تخلف

🔶تغییر کارکرد مسجد در ایران.. ✍بهروز مرادی

مسجد یعنی «سجده گاه» و در دین اسلام؛ مکانی ست که برای عبادت و خلوت درونی و سازماندهی ارتباط باطنی با خدا در نظر گرفته شده است. در ابتدای جنگ عراق با ایران و جیره بندی کالاها و خوراکی‌ها، مساجد به مکان توزیع اجناس کوپنی مانند سیگار، پنیر، کره و …. تبدیل گردیدند. هنگام انتخابات نیز مساجد ازجمله اصلی‌ترین مراکز رأی گیری را تشکیل می‌دهند. همچنین مساجد در ایران از دیرباز مکانی برای مراسم عزاداری مذهبی و بویژه عزاداری ماه محرم، روضه خوانی و نوحه سرایی بوده‌اند. امروزه مساجد مرکز اصلی مداحی به شمار می‌روند. البته در مساجد، امکان برگذاری مراسم ختم مردگان برای عموم نیز وجود دارد، مشروط به رزرو آن از قبل و پرداخت هزینه‌ی مربوطه. همچنین بسیاری از مساجد امروزه به کار پخت و پز و فروش غذا مشغول اند و یعنی اینکه تبدیل به آشپزخانه گردیده‌اند. چنین مساجدی از کارکرد فروش غذا به متقاضیان، از درآمد قابل توجهی برخوردار می‌گردند. ...
  • گزارش تخلف