🔻 «پیشقراولان»: فرایند تولید و مصرف مدهای دینداری🔻.. ✍ محسن حسام مظاهری.. [قسمت ۱ از ۲]

🔻«پیشقراولان»: فرایند تولید و مصرف مُدهای دینداری🔻

✍ محسن حسام مظاهری

[قسمت 1 از 2]

🔹یک
در هر شکل از مصرف، میل به «تمایز» در مشتریان وجود دارد. همین میل است که زمینه‌ساز تنوع در تولید می‌شود و «سبک» و «مد» را پدید می‌آورد. مد در وهله‌ی اول گونه‌ای از مصرف متمایز است. به‌تدریج هرچه بر مصرف‌کنندگانِ مد افزوده می‌شود و مد شیوع می‌یابد، عملاً آن گونه قدرت تمایزش را از دست می‌دهد (اصطلاحاً «از مد می‌افتد»). برای همین مصرف‌کنندگان حرفه‌ای، مدام سراغ گونه‌های جدید مصرف می‌روند و به نوآوری در مصرف دست می‌زنند. مدام مدهای تازه خلق می‌شود و گروهی را از دیگران، از توده، متمایز می‌کند. و مدام آن دیگران و آن توده به پیروی از مد رو می‌آورند و باز مد تازه و باز شیوع و این روند همینطور ادامه می‌یابد.


🔸دو
در صورت‌های نوظهور دینداری، خود دینداری به کالایی تبدیل شده که از همین منطق پیروی می‌کند. در جامعه‌ی ایرانی، خاستگاه اصلی دینداری‌های جدید، طبقه‌ی جوانانِ مذهبیِ شهری‌اند [1]؛ طبقه‌ای که مدام در پی تنوع‌بخشی به مصرف مذهبی خود هستند. در کتاب «رسانه شیعه» توضیح داده‌ام که این روند، از میانه‌ی دهه هفتاد چگونه به پیدایش مداحی پاپ (عامه‌پسند) و مداحان سلبریتی انجامید. در سال‌های اخیر،‌ در مورد الگوهای جدید زیارت هم روندی مشابه را شاهدیم.


🔹سه
اما همه‌ی مصرف‌کنندگان از نظر تقدم و تأخر تبعیت از الگوهای مد، مشابه هم نیستند. در همه‌ی گروه‌های مصرف‌کننده، همیشه «پیشقراولان»ی هستند که پیشگام نوآوری و ابداع‌کننده‌ی مد آن‌ها هستند. پیشقراولان همیشه دنبال چیزهای "بیش از" هستند. آن‌ها چیزی را می‌خواهند که دیگران "هنوز" آن را ندارند، گرچه به زودی خواهند داشت. در مصرف مذهبی، پیشقراولان، دینداران حرفه‌ای‌اند. آن‌ها که همیشه در انتخاب/سفارش پدیده‌های مذهبی پیشگام عمل می‌کنند. پدیده‌های جدید دینی گاه بازسازی و بازتعریف یک آیین سنتی اند و گاه ابداع آیینی بی‌سابقه. درهرحال محصول این فرایند یک کالای مذهبی است که متناسب ذایقه‌ی مصرف‌کننده‌ی توده‌ای طراحی و تولید شده است. دینداری پیشقراوان، در بدو امر نوعاً الگوهای غیرمتداول و نامأنوسی را دربرمی‌گیرد که ممکن است حتی از طرف نهادهای رسمی (روحانیت ـ حکومت)، حتی «نابهنجار» محسوب ‌شوند. اما نکته‌ی مهم آن است که همین ناهنجاری‌ها، پس از چندی به هنجار تبدیل خواهند شد. به‌عبارت دیگر می‌توان چنین گفت که دینداریِ امروزِ پیشقراولان، همان دینداریِ فردای توده‌ی دینداران است.


🔸چهار
همین پیشقراولان بودند که در سال‌های میانی دهه‌ی هفتاد، سبک تازه‌ای از مداحی و عزاداری را پدید آوردند که در آغاز با حاشیه‌ها و مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو شد اما امروزه عملاً به‌عنوان سبک رایج عزاداری شهری (تهرانی) تثبیت شده و توسط رسانه‌ها به‌ همه‌جای کشور تکثیر شده است. و همین پیشقراولان بودند که حتی در سال‌های حکومت صدام به صورت قاچاق به زیارت کربلا می‌رفتند و بلافاصله بعد از سقوط صدام هم نخستین شرکت‌کننده‌های ایرانی در پیاده‌روی اربعین بودند. با افزوده‌شدن بر شمار زایران اربعین و تبدیل‌شدن این آیین به مد، پیشقراولان دست به ابتکار زدند و به‌جای پیاده‌روی از مسیر مشهور و متداول و مورداقبال ایرانی‌ها، یعنی جاده نجف ـ‌کربلا، سراغ مسیرهای دیگری رفتند که در انحصار خود عراقی‌ها بود و برای همین حس تمایزطلبی پیشقراولان را ارضا می‌کرد. ابتدا «طریق العلما» و پس از آن دیگر مسیرها (مثل مسیر حله) یک به یک فتح شد [2]. حالا چند سال است پیشقراولان سراغ مناسبت‌های فرعی مثل نیمه شعبان رفته‌اند.

[ادامه 👇]

@religionandsociety