School of Aufklärung

خلاصه..۳۰ دی بیست و دومین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان (۱۳۷۳-۱۲۸۶) است

بازرگان در سه جنبه ممتاز است: قرآن پژوهی، سازگاری علم و دین، و سیاست مداری اخلاقی. در بزرگداشت یاد این بزرگ‌مرد تاریخ معاصر ایران به ترتیب سه مقاله مرتبط با سه جنبه یادشده بتدریج منتشر می‌شود. دو مقاله نخست بازنشر است و مقاله سوم کار تازه. نخستین مقاله به حوزه قرآن پژوهی می‌پردازد …ابتکارات یک نواندیش. نقد و بررسی کتاب سیر تحول قرآن مهندس بازرگان. قرآن خود را کتابی خدا ساخته، دارای نظم، انسجام و هماهنگی ویژه، انزال با نزول تدریجی، برخوردار از استحکام اولیه و تفصیل و بسط ثانویه معرفی کرده است …بازرگان در جستجوی نظم درونی قرآن به آزمونی بشری دست زده است. او با روش تحقیق ریاضی آماری به سراغ کلمات و آیات و سور قرآن رفته است. تمام کتاب بازرگان تلاشی است برای کشف منطق تنوع آیات قرآن کریم. در کار بازرگان شش نکته ابتکاری به چشم می‌خورد:. ...

ابتکارات یک نواندیش. نقد و بررسی کتاب «سیر تحول قرآن»

ثابت ماندن تعداد کلمات نازل شده بر پیامبر در هر سال (۳۶۳۰ کلمه) در طول ۲۳ سال کار مافوق بشری است.

منابع و پانوشت‌ها. —————————

[۱] هاشم آغاجری، روزنامه شرق، نهم بهمن ۱۳۹۲ … [۲] محسن آرمین، نسیم بیداری ۴۴، بهمن ۱۳۹۲٫. [۳] مصطفا ملکیان، همان … [۴] محسن آرمین، همان … [۵] Strong Verifiability. [۶] Weak Verifiability. [۷] Theory Ladenness of Observations. [۸] Isaac Newton (۱۶۴۳-۱۷۲۷). [۹] John Stuart Mill (۱۸۰۶-۱۸۷۳). [۱۰] Ludwig Wittgenstein (۱۸۸۹-۱۹۵۱). [۱۱] Rudolf Carnap (۱۸۹۱-۱۹۷۰). [۱۲] Otto Neurath (۱۸۸۲-۱۹۴۵). ...

یعنی هم حکمت را و هم ضاله را بد معنی می‌‌کرد. فلسفی خود را ز اندیشه بکشت

گو بدو کاو را سوی حق است پشت. گو بدو چندانکه افزون می‌دود. از مراد خود جداتر می‌شود. نه اینکه بازرگان، عارفانه طرد فلسفه می‌کرد، بلکه با عارفان خواسته و ناخواسته همراستا شده بود و بدیهی است که عارفان در فلسفه گریزیشان، پوزیتیویست نبودند! بلکه درد دین داشتند و فلسفه را راهزن راه حقیقت می‌شمردند، و غزالی‌وار توصیه «مجانی» می‌کردند که برای تقویت ایمان، به دنبال کلام و فلسفه نروید که کوفتن بر ریشۀ درخت، آن را استوارتر نمی‌کند …فلسفۀ متافیزیکی تنها یک نوع از فلسفه است و متافیزیسین نبودن هم متفکر نبودن و فلسفه نداشتن نیست. بازرگان یک متفکر بود و در تفکر خود افت و خیزها و نقص و کمال‌ها داشت. یافتن مواضع نقص و کمال او، شایستۀ تدبر سنگین و سرشار از ثمرات شیرین است، اما متهم کردن وی به اندوختن و فروختن کالای پوزیتیویسم و علم پوزیتیویستی، و آن را گناه کبیرۀ او دانستن، تفننی است ارزان و آسان، و تحلیلی است بی‌سود، بل پر زیان که با انصاف علمی و اعتدال اخلاقی فاصلۀ بسیار دارد …در سپهر دینداری معیشت‌اندیش عالمانه، به زحمت می‌توان الگویی پاکیزه‌تر و پیراسته‌تر از بازرگان یافت. قرآن در مرکز دین‌آگاهی او ...

می‌رسیم به «کلام پوزیتیویستی»:

محصل کلام آن عزیزان این است که بازرگان به حکم پوزیتیویست بودن از علم تجربی در تأیید وجود خدا و اثبات لزوم نبوت و وقوع معاد بهره جسته است، و سؤال من این است که بهره جستن از برهان نظم در اثبات وجود خدا (که هم سابقۀ کلامی دارد، هم مستندات قرآنی)، آیا استفاده از پوزیتیویسم است؟ متکلمان مسلمان و مسیحی و یهودی، قرن‌ها قبل از طلوع پوزیتیویسم، بدین برهان توسل جسته‌اند، و آشکار و نهان قیاسی را به کار گرفته‌اند که:.۱ جهان ماده منظوم است،.۲ منظوم ناظمی دارد،.۳ لذا جهان ناظمی دارد که همان خداست …و با این برهان، وجود خدا، لطف او، علم و قدرت او و حکمت او را به اثبات رسانده‌اند. گرانیگاه این برهان، نظم مشهود در طبیعت است و آنچه از این نظم پرده برمی‌دارد، علم تجربی است. قرآن هم که می‌گوید به شتر بنگرید، به خلقت جنین بنگرید، به کوه‌ها و دریاها بنگرید و … از همین شیوه استفاده می‌کند. بعدها هیوم [۴۱] و کانت از فیلسوفان، و داروین و آلفرد راسل‌والاس [۴۲] ازعالمان، بر این برهان شوریدند و آن را از اعتبار انداختند، ولی اخیراپاره‌ای از کیهان‌شناسان و فیزیکدانان، با توسل به اصل تطابق جهان با انسان [۴۳] در صد ...

از دکتر شریعتی وتأویل هابیل و قابیلش در میگذرم که با هیچ حیله‌ای نمی‌توان آن دو برادر را نمایندگان دو دوره کشاورزی و دامداری دانست

اما انصاف می‌دهم که بوستان تفسیر مرحوم بازرگان، از رایحۀ چنان تکلفاتی تهی است. من وقتی باد و باران در قرآن او را می‌خواندم، مخصوصا آنجا که «فتری الودق یخرج من خلاله» [۴۰] را با کیفیت تکون قطرات باران در ابرها تطبیق می‌کند، با شگفتی تمام به خود می‌گفتم آیا این استنتاجات دلنشین و سرراست می‌تواند درست باشد؟ بلی، وقتی قرار است خدا مستقیما گویندۀ قرآن باشد، و متن قرآن فراتاریخی دانسته شود، و قرآن «معجزه» ‌ای علمی و فلسفی و ادبی باشد، دیگر چه جای شگفتی است که قصۀ باد و باران هم مطابق آخرین نظریات علمی در قرآن یافت شود؟ ...

اینها همه گرچه نشان از باور به علم دارد هیچکدام به معنی به میان آوردن [علم پوزیتیویستی» یا توسل به «کلام پوزیتیویستی» نیست!!!

عزیزان ناقد لاجرم به یاد دارند که وقتی صاحب این قلم از تعارض علم و قرآن سخن گفت (۱۳۸۷) و خاطرنشان کرد که دانش تجربی پیامبر از دانش تجربی مردم زمانۀ خویش لزوما فزون‌تر نبوده است، روحانیان غوغای عنیفی برانگیختند و تیغ تکفیر آختند و بر این مسکین نواختند! آیا جز این است که آنان هم طالب تفسیر «علمی» قرآن بودند و هستند و به کمتر از آن رضایت نمی‌دادند (و نمی‌دهند)؟ بلی، بازرگان پا را فراتر نهاده بود و از تطبیق آیات قرآن با دریافت‌های علمی ساده و آشنا پیش‌تر رفته و کوشیده بود تا مطابقت آیات قرآن را با برخی یافته‌های دقیق علمی که از ذهن عوام غایب است، نشان دهد. این هرچه باشد اولا، شیوۀ همگان اعم از روحانیان و فیلسوفان و عالمان بوده و هست، و کم بوده‌اند کسانی که دلیری کنند و پا از این دایرۀ بسته بیرون بگذارند و پارادایم نوینی در فهم کلام باری بیافرینند، و ثانیا، قطعا و مسلما ناشی و مقتبس از پوزیتیویسم نیست …تولد آن پارادایم نوین هم در گرو درک تازه‌ای از الوهیت و نبوت است. قرآن را کلام محمد (ص) دانستن و همۀ آیات قرآن را رئالیستی معنی نکردن و به ورود خطای علمی در قرآن راه دادن، و داد و ستد آن را ب ...

حال باید پرسید مرحوم بازرگان به کدام یک از این سه معنا پوزیتیویست بود؟

بلی، وی عالم بود، مدرس ترمودینامیک، مروج علم و طالب توسعه علمی بود و در فهم و تفسیر پاره‌ای از آیات قرآنی به علم استناد و استشهاد می‌کرد و مثلا «تصریف ریاح» را که در قرآن آمده، تعبیری دقیق از نقش بادها و باران‌پروری آنها می‌دانست؛ و حتی در تبیین معقولیت پاره‌ای احکام فقهی، از علم تجربی مدد می‌جست و مثلا بر آن بود که آب کر، می‌تواند میکرب‌ها را بزداید و براند و امثال آنها…. آیا مدد جستن ازعلم تجربی در فهم وحی، پوزیتیویسم است؟ ممکن است روش تفسیری خوبی نباشد، اما هر چه هست شایستۀ نام پوزیتیویسم نیست. اگراعتقاد و اعتماد به حس و تجربه به منزلۀ تنها منبع معرفت، رکن رکین پوزیتیویسم است، چگونه کسی را که به وحی، به غیب، به ملائک، به معجزات و به معاد عقیده دارد و در فهم کلام باری از فهم طبیعت کمک می‌گیرد، می‌توان پوزیتیویست شمرد؟ من نمی‌دانم رأی مرحوم بازرگان در باب استقراء و اثبات‌پذیری قوانین علمی و راستی‌آزمایی تجربی و سقف توانایی تجربه و زبان علم و روش‌شناسی علمی و … چه بوده است، و به احتمال قوی در این باب‌ها تأملی نکرده و رأی پخته و فلسفه ویژه‌ای نداشته است، چنانکه اکثر دانشمندان ندارند. ول ...

ببینیم پوزیتیویسم چیست؟.. این اصطلاح دست کم سه کاربرد دارد:

یکم دوره‌ای از معرفت بشری که پس از دورۀ تئولوژیکال و متافیزیکال می‌آید. این مدعای آگوست کنت، فیلسوف فرانسوی قرن نوزدهم است که می‌گوید آدمیان ابتدا حوادث را به خدایان و سپس به ذوات نهفته در اشیاء نسبت می‌دادند و فقط در دوره سوم است که قوانین تجربی پرده از راز پدیدارها برمی‌دارند. وی علم این دوره را پوزیتیو (یعنی محصل و مشت پرکن و عینی) می‌خواند که تجربه، ستون آن است و آن را در مقابل متافیزیک می‌نشاند که فلسفۀ ویژۀ یونان باستان و قرون وسطای اروپاست …دوم دیدگاهی که می‌گوید معرفتی جز معرفت تجربی معتبر نیست و علم از استقراء شروع و بر آن بنا می‌شود، و همین استقراء ما را به قوانین علمی کلی و دائمی می‌رساند که برای توضیح پدیدارها لازم و کافی‌اند. همچنین بر آن است که مشاهدات استقرائی برای اثبات (راستی‌آزمایی شدید) [۵] یا تأیید (راستی‌آزمایی خفیف) [۶] تئوری‌ها به کمک ما می‌آیند و این مشاهدات معنای خود را بر دوش خود حمل می‌کنند و مصبوغ و مسبوق به تئوری‌ها [۷] نیستند …این معنا از پوزیتیویسم در ذهن نیوتن [۸] و استوارت‌میل [۹] حاضر بود و بعدها در حلقۀ وین، به دست ویتگنشتاین [۱۰] متقدم و کارناپ [۱۱ ...

سالهاست که ناقدان، مهندس مهدی بازرگان را نواخته و نکوهیده‌اند که پوزیتیویست است

امسال هم، در نوزدهمین سالگرد درگذشت آن نیکمرد تاریخ معاصر ایران، گویندگانی محترم که در ارادت و احترامشان به مرحوم بازرگان تردیدی نیست، بدون ذره‌ای عناد و عداوت، این خطای خطیر را تکرار کرده‌اند و در مقام نقد و تحلیل، آن را چون بیت‌الغزل مصاحبۀ خود به کار گرفته‌اند. «مرا که پروردۀ نعمت بزرگانم»، این انحراف و تحریف گران آمد و خود را مکلف دیدم که وضو کنم و قلم را شستشو دهم و ناسخ این خطای راسخ شوم …مرحوم مهندس مهدی بازرگان، استاد ترمودینامیک صنعتی دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران بود و در نوشته‌های مفسرانه و دین‌پژوهانه‌اش از علوم تجربی بهرۀ فراوان می‌جست و به فلسفۀ متافیزیکال، اعتقاد و اعتنایی نداشت. ولی آیا بازرگان پوزیتیویست بود؟ و از آن عجیب‌تر، آیا دین‌شناسی وی بر «علم پوزیتیویستی» استوار بود؟ و آیا با فروریختن اعتبار پوزیتیویسم، اعتبار سخنان بازرگان هم فرو ریخت؟. به این عبارات، چون مشتی از خروار بنگرید:. «کلام بازرگان یک نوع کلام پوزیتویستی است که البته عمر آن به اندازه عمر اعتبار علم پوزیتیویستی است. او مسلما پوزیتیویسم را از ماتریالیست‌ها گرفت و در خدمت دفاع از خدا قرار داد». [۱]. ...

؛.. «بازرگان پوزیتویست؟»

بازرگان۳مقوله رادر کنارهم نهاد [و پاسخ داد]:. آیا دین برای دنیا است؟ نه

مهمترين_دستاورد_فكرى_بازرگان_از.3gp ( 4.0 MB )

دانلود و مشاهده در تلگرام

آیا دین و دنیا باهم؟ نه!. آیا دنیا برای دین است؟ نه. مقوله چهارمی که برایمطرح میشود:. دین [فقط] برای خدا و آخرت!.

ما همه مدیون خانواده هستیم

فرشته بازرگان - دكتر سروش.3gp ( 7.5 MB )

دانلود و مشاهده در تلگرام

با مرگ و با رفتن او، دفتر در دیار ما یک ورق آشکار خورده است و آن اینست:

medium.3gp ( 11.5 MB )

دانلود و مشاهده در تلگرام

دفتر روشنفکری دینی که دین را برای دنیا میخواست، بسته شده است!.

«آنکه بنام بود نه به صفت».. با مرگ و با رفتن او، دفتر در دیار ما یک ورق آشکار خورده است:

Video file ( 13:45, 33.3 MB )

دانلود و مشاهده در تلگرام

دفتر روشنفکری دینی که دین را برای دنیا میخواست، بسته شده است!.

خلاصه..۳۰ دی بیست و دومین سالگرد درگذشت مهندس مهدی بازرگان (۱۳۷۳-۱۲۸۶) است

ابتکارات یک نواندیش. نقد و بررسی کتاب «سیر تحول قرآن»

منابع و پانوشت‌ها. —————————

یعنی هم حکمت را و هم ضاله را بد معنی می‌‌کرد. فلسفی خود را ز اندیشه بکشت

می‌رسیم به «کلام پوزیتیویستی»:

از دکتر شریعتی وتأویل هابیل و قابیلش در میگذرم که با هیچ حیله‌ای نمی‌توان آن دو برادر را نمایندگان دو دوره کشاورزی و دامداری دانست

اینها همه گرچه نشان از باور به علم دارد هیچکدام به معنی به میان آوردن [علم پوزیتیویستی» یا توسل به «کلام پوزیتیویستی» نیست!!!

حال باید پرسید مرحوم بازرگان به کدام یک از این سه معنا پوزیتیویست بود؟

ببینیم پوزیتیویسم چیست؟.. این اصطلاح دست کم سه کاربرد دارد:

سالهاست که ناقدان، مهندس مهدی بازرگان را نواخته و نکوهیده‌اند که پوزیتیویست است

؛.. «بازرگان پوزیتویست؟»

بازرگان۳مقوله رادر کنارهم نهاد [و پاسخ داد]:. آیا دین برای دنیا است؟ نه

ما همه مدیون خانواده هستیم

با مرگ و با رفتن او، دفتر در دیار ما یک ورق آشکار خورده است و آن اینست:

«آنکه بنام بود نه به صفت».. با مرگ و با رفتن او، دفتر در دیار ما یک ورق آشکار خورده است:

لینک فایل صوتى و pdf سخنرانى: …گوگل درایو:.:. صوتى

فایل صوتى کامل سخنرانى تعقل و تعبد و تعصب.. نشست و.. 🔻🔻🔻

فایل کامل صوتى پرسش و پاسخ در نشست سروش و بازرگان تحت عنوان نسبت دین و اخلاق. 🔻🔻🔻

؛.. «بازرگان متاخر در برابر بازرگانمتقدم» …🔻🔻🔻

جلسه هفتم. با سخنرانى دکتر. 🔻🔻🔻