تأملاتی درباره سفره ایرانی.. ✍🏼سفره در جامعه ایرانی از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار است

تأملاتی درباره سفره ایرانی

✍🏼سفره در جامعه ایرانی از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار است. اگر نگوییم مقدس است حداقل می توان گفت که واجد ارزشی قابل توجه است. بخشی از ارزش سفره به خاطر نانی است که معمولا روی آن قرار می گیرد که ُنماد برکت است. در فرهنگ ایرانی سفره برای امور مهمی استفاده می شود که سفرۀ عقد، سفره هفت سین، سفره شب یلدا و سفره های مختلف برای مراسم دینی از آن جمله اند.

اندازه سفره با ابعاد خانواده در جامعه ایرانی پیوند داشته است. هر چه به سمت گذشته های دورتر می رویم تعداد اعضای خانواده بیشتر می شود و شکل سفره ها عموما مستطیلی است. با کاهش بُعد خانواده؛ سفره ها نیز کوچک تر شده و به تدریج از سفره های متری به سفره های مربعی تغییر یافته اند. باید توجه داشت که معمولا مکان افراد در کنار سفره با جایگاه آنان در خانواده ارتباط داشته و هم اکنون هم در برخی از خانواده ها اینگونه است. در نظام اجتماعیِ مبتنی بر پدرسالاری، پدر خانواده در نقطه آغازین عرض سفره که بالای سفره نامیده می شود می نشست و سایر اعضا در دو طرف آن. باید جایگاه « نان آور» خانواده در سفره مشخص می شد. در این میان، معمولا مادر خانواده از مکان سیالی برخوردار بود و این تا هنگامی ادامه می یافت که هنوز فرزندان خانواده ازدواج نکرده بودند. با ازدواج فرزندان و ورود عروس به خانواده، به تدریج مادر از امور آشپزی فاصله می گرفت و مکان ثابتی در کنار سفره می یافت.

برخی معتقدند که وجود سفره بیانگر وجود خانواده است. در واقع خانه ای که سفره ندارد خانواده هم ندارد. شاید سایر وسایل خانه کمتر چنین وظیفه ای را بر دوش می کشند. البته منظور از سفره، جمع شدن اعضا به دور آن و خوردن غذا در کنار یکدیگر است. این همان دلیلی است که خوردن غذا را تبدیل به امری اجتماعی و نه صرفا زیستی می کند. بی اساس نیست اگر گفته شود غذا نخوردن با همدیگر یکی از نشانه های اولیه بروز بحران در روابط است. معمولا در خانه های مجردیِ چند نفره که ساکنین با همدیگر پیوند اجتماعی گذرایی دارند شاید خوردن غذا مهم باشد ولی سفره اهمیت چندانی ندارد و گاهی از روزنامه استفاده می شود.

آماری در دست نیست ولی امروزه کم نیستند خانواده هایی که از میزناهار خوری استفاده می کنند. ورود میز ناهارخوری به خانه ها در دوره ای، اعلام ورود خانواده به مدرنیته و کسب پرستیژ اجتماعی بود. برخی از خانواده ها همچنان بر روی میزناهار خوری شان سفره پهن می کنند. ولی در سال های اخیر اتفاق دیگری هم افتاده است و آن اینکه، غذا بر روی میز چیده می شود و هر مهمان غذایش را می کشد و ایستاده یا نشسته، در گوشه ای از خانه غذایش را صرف می کند. شاید بتوان این وضعیت را دموکراتیزه شدن/ فردی شدن مناسک مهمانی دانست. هر مهمان، هر غذایی را، هر چقدر که دوست دارد برمی دارد. ولی پرسش آن است که چنین وضعیتی تا چه اندازه به ارزش غذا خوردن به عنوان یک فعالیت اجتماعی کمک می کند؟

در سال های اخیر شتاب زندگی افزایش چشمگیری یافته است. این شتاب در وجوه مختلف اجتماعی به شکلی خودش را نشان می دهد. اگر پهن کردن سفره بر روی میزناهار خوری را وصلت سنت و مدرنیسم قلمداد کنیم پهن کردن سفرۀ یکبار مصرف بر روی این میز بیانگر شتاب زندگی است. در کسری از ثانیه سفره یکبار مصرف مچاله می شود و با پسماندهای غذا در درون آن در سطل زباله قرار می گیرد. البته باید توجه داشت که سفره های یکبار مصرف، مناسک غذا خوردن را از اصالت دور می کند. در واقع ما با تصویری از سفره و نه با اصل آن مواجه هستیم! سفره یکبار مصرف مدام پیغام تعجیل در خوردن غذا را به دیگران مخابره می کند.

امروزه با کاهش تعداد اعضای خانواده، انتقال بخشی از وظیفه تربیت کودکان به نهادهای اجتماعی، بزرگ شدن فرزند یا فرزندان، حضور زنان در محیط های شغلی و همچنین سپری کردن اوقات فراغت با دوستان هم سلیقه و همفکر توسط هر عضو خانواده، خوردن غذا با همدیگر بیش از پیش دشوار شده است. در گذشته های نه چندان دور، اگر غذا خوردن با یکدیگر دشوار می شد بهانه ای به نام تماشای سریال های تلویزیونی وجود داشت تا اعضا را دور هم جمع کند. امروزه این امر هم رنگ باخته است چرا که دستگاه تلویزیون ارزش قبلی خود را از دست داده است.

علاوه بر کمیت غذا خوردن با همدیگر، یعنی چند بار در هفته، باید از کیفیت آن نیز سخن گفت. گوشی های تلفن همراه روز به روز از کیفیت با هم بودن و تعامل اجتماعی به هنگام غذا خوردن می کاهند. در واقع تمرکز حواس اعضای خانواده بر صفحه نمایش تلفن همراه به هنگام صرف غذا یکی از دلایل تبدیل شدنِ خوردن غذا از امری اجتماعی به امری صرفا زیستی است. معده تان را پر می کنید و بدون تشکر از کسی خودتان را به اولین مکان دنج و بدون مزاحم برای تماشای صفحه تلفن همراه می رسانید.
🔹نوشته: فردین علیخواه|جامعه شناس
کانال نویسنده: @fardinalikhah

@v_social_problems_of_iran