درباره‌ی کتاب «سیاست‌های خیابانی» آصف بیات؛ کتابی که باید خوانده شود

درباره‌ی کتاب «سیاست‌های خیابانی» آصف بیات؛ کتابی که باید خوانده شود.
معمولاً زمانی که با کتابی درزمینه‌ی جنبش‌های اجتماعی روبرو می‌شویم، انتظار این است با مواردی مانند جنبش دانشجویی، جنبش زنان، جنبش مشروطه یا اصلاحات مواجه شویم که در همگی بار ایدئولوژیک مشخصی نهفته است. از طرف دیگر، انتظار داریم که محقق از چشم‌اندازهای مشخص ادبیات تحقیق جنبش‌های اجتماعی جهت تبیین پدیده‌ی جنبشی بهره گیرد. باید گفت که بیات در این کتاب، آشکارا، هر دو رویه معمول یادشده را نقض کرده است. او نه‌تنها پدیده‌ای را موردمطالعه قرار داده که حتی عده‌ای برای آن ماهیت جنبشی قائل نبوده‌اند، بلکه از نظریات موجود و پر استناد جنبش‌های اجتماعی نیز جهت تبیین آن فرا رفته است. بیات در سیاست‌های خیابانی، به شکلی نامعمول، به پویایی‌های جمعی گروه نامتجانسی به نام «تهیدستان» پرداخته است و تلاش نموده تا تحت مفهوم نوینی به نام «ضرورت»، حرکت‌های جمعی آن‌ها را تبیین نماید. نویسنده در این کتاب که سرشار از آمار و اطلاعات مهیج تاریخی است، به‌خوبی تشریح کرده است که ضرورت حیات و برآوردن نیازهای اولیه، پیشران اصلی حرکت‌های جمعی تهیدستان ایران بوده که این امر خود را در سیاست‌های خیابانی آن‌ها متبلور ساخته است. تهیدستان حرکت آرام و گسترده خود را از مدخل حوادث انقلاب و پس‌ازآن دنبال کرده و بدون هیچ برنامه‌ی از پیش مشخصی دولت‌های مختلف را به چالش کشیده‌اند. حاشیه‌نشینان، بیکاران و دست‌فروشان هر جا که ساختارهای فرصت گشوده شده، با کمک دیگر گروه‌های ذینفع، خود را به عیان‌ترین اشکال کنش جمعی مانند تظاهرات، تحصن و تصرف نمایان ساخته‌اند و هر جا که فضا بسته‌شده است، از راه‌های دیگری حیات نامیرای خود را به رخ کشیده‌اند. بااین‌حال، تهیدستان، در هر شکل و نوعی، اهداف عینی منبعث از نیازهای اولیه خود را دنبال کرده و به همین جهت همواره فاصله‌ای معنادار با حرکت‌های ایدئولوژیک زمان خود داشته‌اند؛ گرچه گاها به فراخور شرایط، همدستی‌هایی نیز اتفاق افتاده اما رابطه آن‌ها با ایدئولوژی پیچیده‌تر از آن بوده که بتوان آن را با ساده‌سازی تقلیل داد. نهایتاً، اگر بخواهیم به شکل تحلیلی، دقیق و به‌دوراز تبیین‌های نخبه گرایانه، با پدیده‌ای روزمره و هم‌زمان جالب، تاریخی و درعین‌حال جدید، گسترده و آرام مواجه شویم، کتاب سیاست‌های خیابانی پیشنهادی عالی است.
سعید کشاورزی (دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی)