🎓 تأملی دوباره بر ایده «تجاری‌سازی علوم انسانی» با نگاهی فرا انتقادی

🎓 تأملی دوباره بر ایده «تجاری‌سازی علوم انسانی» با نگاهی فرا انتقادی

🖋چندی پیش که ایده تجاری سازی علوم انسانی برای حل مشکل اشتغال دانش‌آموختگان این رشته‌ها در کشور مطرح شد، واکنشهای انتقادی زیادی از سوی اساتید و پژوهشگران این رشته ها به ویژه جامعه شناسان در پی داشت. آنها طرح چنین ایده ای را صرفاً منحرف کردن ماهیت و هدف علوم انسانی با توجیه ایجاد درآمد اقتصادی و اشتغال برای این رشته ها دانستند، آن هم در حالی که جامعه به خوبی نتوانسته از پتانسیل این رشته ها و متخصصان آنها در شکل صحیح آن استفاده کند.
این انتقاد از آن رو در جای خود صحیح است که اساساً غلبه نگاه مهندسی (هم به معنای غلبه نگاه مدیرانِ مهندس و هم غلبه هدفِ مهندسی کردنِ همه چیز) در حوزه های اجتماعی و فرهنگی از جمله در علم، سابقه طولانی دارد و برخی از مدیران کلان کشور با ساده انگاری واقعیت اجتماعی و فرهنگی سعی در تقلیل آن به یک مکانیزم ساده از عواملِ قابل کنترل و دستکاری دارند.
✅اما فراتر از نگاهی انتقادیِ صِرف به تعمیم ایده تجاری سازی به عنوان یک نسخه واحد برای کل علوم انسانی، می توان به دو ظرفیت اجتماعی موجود در کشور برای نقش آفرینی دانش آموختگان علوم انسانی و اجتماعی نیز اشاره کرد.
این دو ظرفیت مناسب، یکی امکان «کنش موثر اجتماعی» بر اساس تجربه نهادهای مدنی غیردولتی همچون سمن‌ها و موسسات خیریه مردمی و دیگری «ظرفیتهای کارآفرینی بر بستر دانش علوم انسانی» بر مبنای تجربه موفق شرکتهای دانش بنیان است؛ ظرفیتهایی که گاه در پسِ نگاه های صرفاً انتقادی و دفعی، کمتر به توجه و پرداخته شده است:
1⃣ کنشِ موثرِ اجتماعی: سطحی از به کارگیری دانش آموختگان علوم انسانی- علاوه بر فعالیت آموزشی و پژوهشی معمول- به سطح عملیاتی و اثرگذاری اجرایی مربوط می شود. حضورِ متخصصان علوم انسانی و اجتماعی به عنوان مدیرانِ یا مشاوران سازمانهای دولتی و غیردولتی بخشی از همین موارد است که در بخشهای مختلف کشور قابل مشاهده است. اما مهم‌تر از آن، ورود هرچه بیشتر متخصصان علوم انسانی و اجتماعی به انواع خدمات اجتماعی غیر دولتی، منشأ اثرگذاری وسیعی است. این روزها حضورِ فعالِ تعدادی از متخصصان و دانش آموختگان علوم اجتماعی در نهادهای مدنی غیر دولتی(سمن ها و خیریه های موفق) امیدواریهای زیادی را برای نقش آفرینی هرچه بیشتر اصحاب علوم اجتماعی در کنشِ عملگرایانه در جامعه ایجاد کرده است.
2⃣ ظرفیتهای کارآفرینی بر بستر دانش انسانی: طی سالهای اخیر رشد شرکت های دانش بنیان در کشور نیز قابل توجه و در بسیاری از موارد موفق بوده است. با حمایتها و تسهیلاتِ دولتی به شرکت‌های دانش بنیان، ایده‌های بسیار زیادی در استارتاپ‌های(Startup) سراسر کشور ارایه و با حمایت مالی شتاب‌دهنده‌ها(Startup accelerator) در مسیر موفقیت قرار گرفته اند؛ ایده هایی که در خیلی از موارد از بستر کارآمد فناوری اطلاعات(IT) استفاده می کنند.
در این جا حداقل دو نوع نقش نسبتاً متمایز برای یک متخصص علوم انسانی تعریف می شود:
1- هر فرد با تخصصش در هر رشته دانشگاهی، از زبان و ادبیات تا حقوق، از جامعه‌شناسی تا پزشکی می‌تواند دانش خود را چارچوب یک ایده نوین فناورانه به کار گیرد و بر بستر فناوری اطلاعات آن را عرضه کند. به عنوان یک نمونه ساده، عرضه محتوای آموزشی تخصصی هم در حوزه های نظری، هم دانش و مهارت روش تحقیق و هم تجربیات پژوهشیِ قابل انتقال به دیگران می‌تواند در یک چارچوب نرم افزاری مناسب قرار گرفته و ضمن امکان توسعه دانش علمیِ تخصصی در حوزه علوم اجتماعی، درآمد اقتصادی مناسبی برای فرد ایجاد کند.
2- بخش مهمی از آنچه نرم افزارهای آنلاین، پیام رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی فراهم می آورند، داده های بسیار ارزشمند اجتماعی است که هم در جای خود امکان خوبی برای پژوهش فراهم می کنند و هم برای کسب درآمد اقتصادی مستقیم از طریق فروش این داده‌های اجتماعی قابل استفاده هستند. اپلیکیشنهای دریافت ارزشها و نگرشهای کاربران در موضوعات گوناگون، استفاده از فناوریها و ابزارهای نوین تحلیل داده‌های اجتماعی همچون ابزارهای تحلیل شبکه‌های اجتماعی و همچنین استفاده از بانکهای اطلاعاتی حاصل از کاربران نرم افزارهای آنلاین، همگی تولید داده‌های ارزشمند اجتماعی می‌کنند که حضور یک متخصص علوم اجتماعی در آنها بسیار راهگشا و در مواردی ضروری است.

✅در هر دو معنای یادشده در بالا، می توان گفت که آنچه در عمل رخ می‌دهد، نه «تجاری‌سازیِ یک سویه علوم انسانی» بلکه از جهتی «اجتماعی‌سازیِ علوم مهندسی» است که می تواند با ایجاد پیوند بین امکانات فناوریهای نوین و دانش و تخصص علوم انسانی و اجتماعی، دریچه‌های نوینی از توسعه دانش و کاربردی شدن این رشته‌ها را به روی دانش آموختگان این رشته ها باز کند.

🖊 محمدرضا #پویافر
#جامعه
#جامعه_شناسی

.
جامعه شناسی علامه
✏ کانال تلگرام و اینستاگرام:
@atu_sociology