✅ در دفاع از مقاومتهای فردی. ✍️محمدمهدی - استاد دانشگاه

✅ در دفاع از مقاومتهای فردی
✍️محمدمهدی #اردبیلی - استاد دانشگاه

امروزه همگان، تلویحاً یا صریحاً، دلسوزانه یا مغرضانه، در یک چیز با همدیگر هم‌نظرند و آن رواج فساد در بخش اعظم نهادهای کشور است. اکنون علی‌رغم شعارها و ژست‌ها، چیزی برای مخفی کردن وجود ندارد. همه چیز عیان است. بحث ابداً بر سر کمیت نیست: اینکه فلان تعداد مدیر خاطی یا بهمان مبلغ پرداخت رشوه چقدر است، بحثی حاشیه‌ای است. فساد در حال حاضر به یک فرهنگ، به یک سبک زندگی تبدیل شده است که چه بخواهیم چه نخواهیم همۀ ما را دربرگرفته است. امروز ما با فساد مواجه نیستیم، بلکه در آن تنفس می‌کنیم. و در نتیجه، هر فردی، ولو سالم و درستکار، نمی‌تواند خود را از فساد مبرا نگاه دارد. این فساد نه تنها در سیستم اداری، بلکه در اذهان دوستان، در مطالبات فرزندان، در توصیه‌های آشنایان، در محاورات روزمرۀ خانوادگی، در مناسبات دانشگاهی، در تریبون‌های سیاسی و فرهنگی، و در یک کلام، در تمام شئون زندگی ما به چشم می‌خورد. فساد دیگر نه تنها به یک واقعیت کتمان‌ناپذیر، بلکه حتی به «حقیقت» یا «ارزش» بدل شده است.
در برابر این فساد دو راهکار شایع وجود دارد که هر دو قابل انتقادند:
یکی، روش رایجِ همرنگ جماعت شدن و قبح‌زدایی از فساد. این شیوه، به دلیل بدل ساختن فساد به فرهنگ عمومی، رفته‌رفته مرزهای فساد را تغییر می‌دهد و آن را از یک اتفاق خاص به یک روند جاری و متعارف بدل می‌سازد. فساد در این شیوه به صورت ویروسی و با قدرت بسیار بالا خود را تکثیر می‌کند.
دوم، افرادی نیز هستند که در مواجهه با فساد و ناکامی شان برای مقابله با آن، می‌کوشند دستکم خود را پاک نگه دارند و نهایتاً به غرغری بسنده کنند. آنها در مواجهه با فساد سیستم، سالهاست مفتخرانه خود را از مناسبات اداری و مالی کنار کشیده‌اند. آنها به درون غار وجدانِ خود عقب نشینی می‌کنند به این امید کاذب که بتوانند تنها خود را مصون نگاه دارد، اما «هیچ کس تنها نیست». در جامعۀ فاسد، ادارۀ فاسد، نهاد فاسد، دست هیچ کس پاک نخواهد بود و فساد به صورت اپیدمیک تمام ارکان جامعه را در برمی‌گیرد و بی‌آنکه بخواهیم یا حتی بفهمیم، به درون زیست ما نیز رسوخ می‌کند. انفعالِ پاک‌دستانه نیز، با کاستن از مخالفت‌های خُرد، راه را بر پیشروی فساد همواره می‌سازد. گذار از مدیران انقلابیِ سرخورده به مدیران بوروکراتِ زرنگ در حدود سه دهۀ اخیر، شاهدی است بر این مدعا.
مقابله با فساد، نه فردی، بلکه نیازمند نوعی انقلاب فرهنگیِ راستین فراگیر است. تجربه برخورد با فسادهای میلیاردی و دادگاه‌ها و برخوردهای مختلف با مفسدانِ منفرد، نشان داده است که علاوه برگزینشی بودن این برخوردها، آنچه عملاً اتفاق می‌افتد، مخفی کردن فساد سیستماتیک به کمکِ برملا کردن فسادهای فردی است. در این شرایط، گاه حتی افشای فساد نیز خود بخشی از بازی است. هر گروه می‌کوشد بنا به منافعش فساد دیگری را برملا سازد. نوسانِ پینگ پنگی رسانه ها میان «املاک نجومی» و «حقوق‌های نجومی» نمونه‌ای تازه از همین مغرضانه بودن برخورد با فساد و استفادۀ ابزاری از آن بوده است.
اما آیا هر فرد به عنوان یک فردِ تنها، هیچ‌کار واقعی‌ای نمی‌تواند انجام دهد و در بهترین حالت باید دست‌های خود را به نشانۀ تسلیم بالا نگه دارد؟
پاسخ قطعا منفی است. از یک سو، فرد باید به مثابۀ جزئی از جامعۀ مدنی و شهروندی بر پیگیری مطالبات، شفاف‌سازی و گردش آزاد اطلاعات و پاسخگوییِ تمام نهادهای مالی و اداری تاکید کند. اما مهمتر از آن، سطحی از مواجهه است که می توان آن را «مقاومتِ تکین» (Singular Resistance) نامید. فرد نمی خواهد تسلیم شود. او سکوت نمی‌کند، سرش را پایین نمی‌اندازد، چشمانش را نمی‌بندد، شانه بالا نمی‌اندازد، سر تکان نمی‌دهد: او دقیقاً به تنهایی، شاید دُن‌کیشوت‌وار، دست به عمل می‌زند و خودش را قمار ‌کند. او برای همه چیز آماده است، برای اخراج از شغلی که رئیسش فاسد است، برای نارضایتی همسری که از او می‌خواهد برای برآوردن مطامعش تن به هر کاری بدهد، برای نگاه تحقیرآمیز فرزندی که والدین درستکارش را با والدین موفق و مایه‌دارِ فلان همکلاسی‌اش مقایسه می‌کند، برای از دست دادن فلان فرصتی که آشنایی برایش فراهم کرده است، و مهمتر از همه برای برخورد نهادهای نظارتی و قضایی‌ای که به جای اینکه از او به عنوان قهرمان تقدیر کنند می‌کوشند تا به هر بهانه و مصلحتی ساکتش کنند.
امروز صرف نظر از تمام تلاشهای عمومی و مدنی در خصوص مسئلۀ فساد، نیاز به انسان‌های «شجاع»، «خلاق» و متعهدی است که نه تنها به فساد آلوده نمی‌شوند، بلکه صحنه را نیز ترک نکرده و در برابر فساد سکوت نمی‌کنند، حتی اگر ظاهراً صدایشان به جایی نرسد، با این امید که شاید این مقاومت‌های تکین بتواند به دیگران نیز جرات دهد و به سطح مقاومت‌های جمعی، در برابر تمام اَشکال فساد، ارتقا یابد.

#جامعه

🌐جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology