🔅 دولت، سیاست و ایدئولوژی در نگاه

🔅 دولت، سیاست و ایدئولوژی در نگاه #آلتوسر

📍 در مقاله آلتوسر با نام« ایدئولوژی و دستگاه ایدئولوژیک دولت»، ایدئولوژی برخلاف تحلیل های رایج نه به عنوان ضد علم، نه به عنوان «ضمیمه عینی ساخت»، و نه به عنوان «بازتاب انتزاعی شرایط مادی» بلکه به عنوان «مجموعه ای از قدرتهای مادی» تلقی می شود. ایدئولوژی به نظر آلتوسر دارای وجود و واقعیتی مادی است و در دستگاه ها و اشکال و عملکردهای عینی ظاهر می شود. در مبارزه سیاسی، ایدئولوژیکی و فلسفی، کلمات در حکم اسلحه، مواد بی حس کننده و مواد سمی هستند. گاه ممکن است که کل مبارزات طبقاتی در منازعه میان دو کلمه خلاصه شود. ایدئولوژی و دستگاه ایدئولوژی فرد عبارت است از اعمال مادی او که در فرایندهای مادی تعیین شده بوسیله دستگاه های مادی ایدئولوژیک مندرج است و محصول همان دستگاه هاست. در اینجا آلتوسر درست در مقابل «اگزیستناسیالیم سارتر» جبهه گیری کرده است. دستگاه های ایدئولوژیکی مادی عملکرد فرد را محدود و مشروط می سازد. ایدئولوژی افراد را به عنوان « موضوع»، سوژه یا کارگزار فرضی خود قرار می دهد. افراد خود را به دلخواه مطیع یک ایدئولوژی می سازند و دستگاه های ایدئولوژیکی به طور کلی دارای کارویژه بازتولید روابط تولیداند. ساخت حاکم روابط تولید و اندیشه ها و ایدئولوژی های بازتولید کننده آن چارچوب عملی فردی را تعیین می کند. بدین سان جامعه و تاریخ دارای ساخت بسته ای است. ایدئولوژی طبقه حاکم تنها به این علت که قدرت سیاسی در دست آن طبقه است به ایدئولوژی حاکم تبدیل نمی شود بلکه فرایند های جامعه پذیری در درون دستگاه های ایدئولوژیکی در این زمینه مهمترین عامل است. طبقه حاکم طبقه ای است که دستگاه های ایدولوژیک دولتی را در اختیار دارد و بیشترین جلوه مبارزه طبقاتی درون این دستگاه های ایدئولوژیک ظاهر می شود. مهم ترین پایه قدرت طبقه حاکم نیز نه دستگاه های اجبار بلکه همان دستگاه های ایدئولوژیکی است. هر وجه تولید و فرماسیون اجتماعی می بایست شرایط تولید خود را از لحاظ ایدئولوژیکی بازتولید کند. در هر صورت بندی اجتماعی نظام تقسیم کار می بایست هر روزه بازتولید و حفظ شود.

در نظام سرمایه داری دستگاه های آموزشی مهمترین وسیله بازتولید نظام تقسیم کار شده اند. نظام آموزشی بدین سان نه تنها روابط تولید و ارزشها و هنجارهای آن بلکه نظام تقسیم کار اجتماعی و سلسله مراتب مربوط به آن را بازتولید می کند.

از دیدگاه آلتوسر روبنای حقوقی وسیاسی یعنی دولت نیز نقش مهمی دربازتولید روابط تولید دارد. به طور کلی آلتوسر دستگاه های دولتی را به دو بخش ایدئولوژیک و سرکوبگر تقسیم کرده است. سرکوب و ایدئولوژی هم در فرایند تولید به طور کلی و هم در روبنای حقوقی و سیاسی ضامن بازتولید روابط تولیداند. نظام آموزشی به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای دستگاه ایدئولوژیکی دولت هم در بازتولید نظام تقسیم اجتماعی نیروی کار و هم در بازتولید روابط تولید دارای مهم ترین نقش است. بدین سان دستگاه ایدئولوژیک آموزشی دولتی در نظام سرمایه داری پیشرفته، دستگاه ایدئولوژیک دولتی مسلط است. دستگاه های سرکوب دولتی در جوامع مدرن به نظر آلتوسر نقش سنتی خود یعنی جلوگیری از بروز مبارزات طبقاتی و تضمین تداوم فرایند استثمار و تامین منافع طبقه حاکم را ایفا می کنند. دستگاه های سرکوب دولتی عبارتند از دستگاه اداری، ارتش، پلیس و دادگاه. دستگاه های ایدئولوژیک دولتی عبارتند از دستگاه های آموزشی، دستگاه های ایدئولوژیک خانواده، دستگاه های حقوقی، دستگاه های حزبی، دستگاه های اتحادیه ها و دستگاه های ارتباط جمعی. در اندیشه آلتوسر دستگاه های ایدئولوژیکی دولتی همپایه هژمونی جامعه مدنی در اندیشه گرامشی است. آلتوسر در حقیقت نظریه گرامشی درباره تداخل دولت و جامعه مدنی در صورت بندی اجتماعی سرمایه داری را بسط داده است.

#جامعه‌شناسی

🌐جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology