هر چند نمیتوان از محی الدین ابن عربی (۵۶۰ – ۶۳۸ق/۱۱۶۵-۱۲۴۰م)، به طور ویژه با عنوان فیلسوف زبان دین یاد کرد و هر چند او اثری را
هر چند نمیتوان از محی الدین ابن عربی (۵۶۰ – ۶۳۸ق/۱۱۶۵-۱۲۴۰م)، به طور ویژه با عنوان فیلسوف زبان دین یاد کرد و هر چند او اثری را بطور خاص به فلسفه زبان دین اختصاص نداد، اما آثار او به شکل گسترده در برگیرنده تحلیلهای زبانی از ادبیات دینی است. آثار انبوه این عارف بسیار متنوع و دارای پیچیدگی، تکرار مکررات، ابهام و ایهام و گاه ناسازگاری درونی است. از دشواریهای فهم این آثار بکارگیری کلمات مترادف و متنوعی است که معانی گوناگونی از آن اراده شده و معنای آن به مرور زمان نیز دگرگون میشود.[1] نوشتههای ابن عربی به زبان ویژه او تدوین شده است از این روست که مفسران نوشتههای او از تاویل نوشته هایش بی نیاز نبوده اند[2]. او نه تنها تاویگرایی را برای فهم همه نمادهای هستی به شکل گسترده به کار میگیرد، بلکه برداشتهای خود را نیز به زبان اشاره، ایماء و رمز بیان میکند. به کارگیری زبان فاخر از سوی ابن عربی شاید یکی از دلایلی باشد که موجب شده تا مفسران نوشتههای این عارف غالبا بجای بررسی و نقد، شیفته آثار او شده و از تاویل و بسط گاه مبالغه آمیز این نوشتهها خودداری نکردهاند. دامنه نوشتههای ابن عربی چنان گسترده است که زمینههایی چون هستی شناسی، فلسفه ذهن، معرفت شناسی، انسان شناسی، فلسفه زبان و روش شناسی تاویل منابع دینی را- البته از منظر عرفانی- در بر میگیرد. چه همچنان که خواهیم دید او تلاش کرد تا با عرضه یک مدل جامع عرصههای گوناگون هستی را در دستگاهی یگانه تاویل نماید. در همین چارچوب است که او نظام زبانی خاص خود برای تاویل هستی -که به باور او کلمات خداست و و دارای نظمی زبانی است- را به کار میبرد. افزون بر این یکی از ارکان مهم اندیشه ابن عربی همان پرداختن او به زبان دین به شیوه ویژه خود اوست. در چارچوب این زبان ویژه است که او هستی شناسی، شناخت شناسی و انسان شناسی ویژه خود- که بر یگانگی هستی (وحدت وجود) بنا شده است- را به نمایش میکشد. بررسی نوشتههای ابن عربی از این جهت موضوعیت دارد که این نوشتهها بر اندیشه و نوشتههای بسیاری از حکیمان و عارفان معاصر و پس از او موثر واقع شد. به عنوان مثال حکیمانی همچون صدرالدین شیرازی، شیخ محمود شبستری و حکیم سبزواری از جمله مشهورترین کسانی هستند که تاثیر ابن عربی در آثار آنها قابل انکار نیست. افزون بر این بکارگیری نوعی ابزار ویژه زبانی یعنی زبان تاویل عرفانی در آثار ابن عربی، بر اهمیت کاوش آثار این عارف میافزاید. نوشتههای ابن عربی بسیار انبوه است و به چند صد کتاب و رساله بالغ میشود. در این میان کتاب فتوحات مکیه و فصوص الحکم جایگاه ویژهای دارند. فتوحات مکیه بسیار مفصل ولی فصوص الحکم که به شکل اجمالی و موجز عرضه شده است محصول دوره پایانی عمر نویسنده آن است. تعداد آثار ابن عربی بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ و حتی بیشتر از این تخمین زده میشود (ابو زید، ۱۹۸۳، ۲۰۰۲، عفیفی، در ابن عربی ۱۹۴۶ ). بنابراین طبیعی است که نمیتوان همه جزئیات آراء او را در این نوشته به بررسی گذاشت و به فشردهای از آن اکتفا میشود.
نوشتهی احمد علوی. منبع سایت رادیو زمانه