درباره حرمت خودکشی

درباره حرمت خودکشی

🔷حرمت خودکشی از مسلمات فقه اسلامی به شمار می‌رود که همواره تمام فقیهان فتوا به حرمت خودکشی داده‌اند. آنچه در این یادداشت به آن پرداخته می‌شود، پیرامون ادله فقیهان بر حرمت خودکشی و تعیین دایره‌ی ممنوعیت آن است.

🔷خودکشی مفهوم مبهمی نیست تا نیاز به تبیین داشته باشد اما لازم به ذکر است که سبب خودکشی گاهی به نحو ایجابی است یعنی ناشی از فعل انسان است مثل نوشیدن سم، پرت کردن خود از یک مکان بلند و گاهی خودکشی به نحو سلبی است؛ یعنی مکلف با انجام ندادن فعل یا عملی باعث مرگ خود می شود، مثل امتناع از خوردن، آشامیدن و ترک هر چیزی که سبب بقاء انسان است؛ مثل ترک معالجه کردن بیماری یا جراحت به نحوی که منجر به مرگ شود.
و همچنین قابل ذکر است که گاهی خودکشی در راستای یک هدف مقدس است؛ مثل عملیات انتحاری برای نابودی دشمنان یا حتی اعتصاب غذا در صورتی که تنها راه مبارزه با یک حاکمیت ظالم باشد.
بنابراین مفهوم خودکشی، مفهوم روشنی است اما آیا دلیل حرمت خود کشی شامل هر گونه خودکشی می‌شود؟
برای تبیین این امر، باید مفاد دلیل خودکشی مورد بررسی قرار گیرد.

🔷برای اثبات حرمت خودکشی، ادله‌ای ذکر شده که اجمالا به آنها اشاره می‌شود:

🔸در آیه "وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُم"(1) نهی از قتل نفس شده که دلالت بر حرمت خودکشی دارد و در روایاتی از اهل بیت علیهم السلام(2)، به ظهور همین آیه برای اثبات حرمت خودکشی استناد شده است.
اطلاق مفاد این آیه، علاوه بر آن که شامل خودکشی‌های ایجابی می‌شود، شامل خودکشی‌های سلبی نیز می‌شود و از آنجا که هیچ فرقی در مقدس بودن یا نا مقدس بودن هدف گذاشته نشده است پس اطلاق آن شامل همه ی موارد خودکشی می‌شود زیرا در همه ی این موارد "قتل نفس" منطبق است.

🔸در کتاب کافی به سندی صحیح از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده: مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِيهَا (3)
یعنی کسی که عمدا خودکشی کند جایگاهش در جهنم جاودانه است.
و وعده‌ی عذاب برای این عمل، بیانگر گناه کبیره بودن خودکشی است و اطلاق آن شامل هر گونه خودکشی می‌شود.
بنابراین اصل اولی در خودکشی، حرمت و ممنوعیت آن از نظر اسلام است مگر آنکه دلیل دیگری بر این اصل مقدم شود.

🔸دلیل دیگر خودکشی حکم عقل به قبیح بودن این عمل است؛ از آنجا که به هلاکت انداختن نفس یک ضرر قطعی است و دفع ضرر قطعی از نفس ، عقلا واجب است پس عقلاء اجتناب از خودکشی را ضروری می‌دانند و فاعل آن را تقبیح می‌کنند و حکم به ضرورت حفظ جان می‌نمایند. پس بنابراین خودکشی عقلا نیز جایز نیست.
اما این نکته شایان ذکر است که گرچه این حکم عقل شامل خودکشی به نحو ایجابی و سلبی می‌شود اما شمول این حکم عقلی برای نحوه‌ای از خودکشی که در راستای یک هدف مقدس باشد، قابل اشکال است به این علت که در صورتی که خودکشی برای یک هدف مقدس معتبر باشد، عنوان ضرری که عقلا دفع آن لازم است، بر این گونه خودکشی دارای منفعت عقلائی، منطبق نیست.

🔹با توجه به ادله مذکور، حرمت خودکشی در شریعت ثابت است، اما ممکن است گاهی به هلاکت انداختن نفس، مصلحت بالاتری را داشته باشد که باعث منتفی شدن موضوع ادله ممنوعیت خودکشی شود.
یکی از مواردی که باعث منتفی شدن دلیل حرمت خودکشی می‌شود صورتی است که وجوب حفظ دین یا مبارزه با طاغوت و اینگونه اهداف متعالی دینی، متوقف بر خودکشی باشد که البته در این گونه موارد لازم است که مکلف به قطع و یقین بداند که وظیفه‌اش خودکشی است و این اهداف متعالی از راه‌های دیگر، قابلیت تحصیل ندارد.

🔷مساله جواز خودکشی در بعضی از حالات، صراحتا یا تلویحا مورد اشاره برخی از فقهاء و صاحب نظران نیز قرار گرفته است.

🔸آیت الله خوئی درباره ی حرمت خودکشی معتقدند:
قتل نفس و خودکشی به عنوان اولی حرام است اما اگر عنوان ثانوی ای بر آن منطبق شود، مثل آن که حفظ دین متوقف بر به هلاکت انداختن نفس و خودکشی باشد، نه تنها خودکشی حرام نیست بلکه واجب است مانند قیام امام حسین علیه السلام که اگر انجام نمی‌شد آثار نبوت و دین مبین اسلام از بین می‌رفت.(4)

🔸آیت الله خامنه‌ای نیز در 18اردیبهشت سال60 با تمجید از رشادت بابی ساندز مبارز ایرلندی که در اعتصاب غذا علیه ظلم انگلیس جان خود را از دست داد، گفت:
ما پیام لب‌های خاموش او را شنیدیم و این پیام سقوط ابرقدرت‌های سلطه‌گر جهانی است.(5)

🔶نتیجه:

🔹اصل اولی درشریعت اسلام این است که خودکشی از گناهان کبیره است.
🔹گاهی ممکن است در اثر تزاحم مصلحت بالاتری با مفسده حرمت خودکشی مثل متوقف بودن حفظ دین بر خودکشی یا متوقف بودن راه اسقاط ظالم و مبارزه با طاغوت بر به هلاکت انداختن نفس، خودکشی جائز بلکه واجب شود.

پی نوشت :
1. سوره نساء آیه 29
2. تفسير العياشي ج‏1ص235
3. الکافی ج7 ص45
4. حاشیه آیت الله خوئی بر صراط النجاة؛ ج‌3، ص: 422


آنتی اولیگارشی👇
@antioligarchie