در دانشگاه استیونس نیوجرسی اقتصاد درس میدهم. حوزه تخصصم اقتصاد خرد کاربردی، اقتصاد انرژی و منابع طبیعی، مدیریت ریسک و کنترل بهینه تصادفی است. به علوم انسانی هم علاقهمندم. مسایل توسعه و سیاستگذاری ایران را دنبال میکنم و گاهی چیزهایی مینویسم.
مصاحبه با ایرنا در مورد «یارانه برابر برای همه ایرانیان» (بخش سوم)
مصاحبه با ایرنا در مورد «یارانه برابر برای همه ایرانیان» (بخش سوم)
ایرناپلاس: طرح پیشنهادی مجلس می‌تواند باعث منطقی شدن بهره‌مندی دهک‌های مختلف از سوبسید انرژی شود؟
قدوسی: به نظرم نسبت به وضعیت فعلی -که در آن دهک دهم بیش از 10 برابر بیشتر از دهک اول یارانه دریافت می‌کند- یک قدم مهم رو به جلو است. در ساده‌ترین شکل محاسبات به نظر می‌رسد که این طرح می‌تواند چیزی حدود 500 هزار تومان یارانه نقدی حقیقی (پس از کسر اثر تورمی) به خانواده‌های دهک‌های اول تا چهارم بدهد که در شرایط اقتصادی فعلی کمک بزرگی به آنان برای تأمین نیازهای حداقلی زندگی است.
ایرناپلاس: منتقدان می‌گویند کالاهای دیگری نیز در جامعه سوبسید می‌گیرند، بنابراین چرا دولت در رابطه با آن کالاها نیز از جیره‌بندی این‌چنینی استفاده نمی‌کند؟ در این رابطه چه نظری دارید؟
قدوسی: اصولاً این حرف درست است، ولی دقت کنیم که شدت نابرابری ناشی از مصرف بنزین در کالاهای دیگر نیست. مثلاً آرد هم یارانه می‌گیرد، ولی یارانه آرد و نان اتفاقاً به اقشار محروم بیشتر می‌رسد و نگرانی چندانی از توزیع نابرابر آن نیست. حجم یارانه گازوئیل هم بسیار بزرگ و نزدیک به یارانه بنزین است، ولی مجدداً چون حجم زیادی از گازوئیل در بخش روستایی، کشاورزی و حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌شود، نگرانی از توزیع نابرابر آن کمتر است. حجم بزرگی هم یارانه در بخش گاز و برق وجود دارد که بنا بر برخی محاسبات -بر اساس این که قیمت گاز را چقدر در نظر بگیریم -، حتی از یارانه بنزین هم بیشتر است. پس یک اصلاح جدی هم در این بخش‌ها لازم داریم. ولی به هر حال کار اصلاح نظام یارانه‌ای فعلی را باید از یک نقطه و یکی از حامل‌ها شروع کرد و بنزین بنا به ماهیت به‌شدت نابرابر توزیع یارانه‌اش و سهولت مبادله سهمیه، اهمیت ویژه‌ای داشته است. از هر حامل دیگری (مثلاً گاز) شروع می‌شد باز همین سؤال مطرح می‌شد. بالأخره کار را باید از یک جایی شروع کرد.
ایرناپلاس: در کنار این تصمیم، چه سیاست‌های دیگری نیاز است تا سوبسید انرژی به‌طور عادلانه بین دهک‌های مختلف توزیع شود؟
قدوسی: سوبسید کالایی، بنا به ماهیتش نمی‌تواند عادلانه یا برابر به دهک‌های مختلف برسد، زیرا مصرف دهک‌های مختلف از این کالاها یکسان نیست. ضمناً همان‌طور که گفتم اصولاً ما نباید از سوبسید به‌عنوان یک حق دفاع کنیم. چیزی که باید از آن دفاع بکنیم، حق مردم بر نیازهای انسانی پایه مثل بهداشت و آموزش با کیفیت به‌علاوه یک نظام تأمین اجتماعی مؤثر و کارا برای حمایت از اقشار محروم است.
ولی در چارچوب محدودیت‌های فعلی، حداقل مکانیسمی که لازم داریم که برابری نسبی در دست‌یابی به یارانه‌‌های انرژی را تضمین کند، امکان نقد کردن سهمیه یارانه در یک بازار متشکل یا غیرمتشکل و با قیمت عادلانه و درست است. در نتیجه باید مطمئن باشیم که اگر سیاست سهمیه قابل فروش پیاده شد، اقشار محروم یا کم‌سواد یا افراد با توان جسمی پایین هم بتوانند بدون نگرانی سهمیه خود را به پول نقد تبدیل کنند. علاوه بر آن باید به این فکر کرد که آیا تخصیص یارانه نقدی به سرپرست خانوار باعث مصرف عادلانه این یارانه در داخل خانواده می‌شود یا می‌توان به مکانیسم‌های دیگری مثل سبد کالا برای نقد کردن سهمیه بنزین فکر کرد که دسترسی همه اعضای خانواده به یارانه را تضمین کند.
ایرناپلاس: عده‌ای می‌گویند نهاد دولت در ایران تا زمانی که ناچار به انجام کار صحیح در حوزه سیاستگذاری اقتصادی نشود، دست به این کار نمی‌زند. آیا این تصمیم را نیز در این راستا ارزیابی می‌کنید که وضعیت پرداخت سوبسید به شکل فعلی قابل ادامه نیست؟
قدوسی: بهتر است این سؤال را از متخصصین حوزه اقتصاد سیاسی بپرسید. ولی در ساده‌ترین نگاه، چهار عامل وضعیت کسری بودجه دولت، شکاف قیمت داخلی و جهانی بنزین پس از جهش نرخ ارز، وضعیت قاچاق سوخت و اهمیت حمایت از دهک‌های محروم در شرایط فعلی ما را به جایی می‌رساند که فکر جدی و فوری برای این مسأله کنیم.
گفت‌وگو از حامد حیدری
تماس با نویسنده @hamed_ghoddusi
@hamedghoddusi