هشدار حذف ایران از بازار گاز منطقه.. بخش اول

هشدار حذف ایران از بازار گاز منطقه

بخش اول

دنیای اقتصاد : مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران به تازگی در گزارشی با عنوان «بررسی اجرای پروژه کریدور جنوبی گاز اروپا و اهمیت آن در بازار انرژی منطقه» نسبت به «کمرنگ شدن نقش ایران در بازار گاز منطقه و احتمالا اروپا» ابراز نگرانی کرده است. این ابراز نگرانی در ادامه پیشنهادهایی مبنی بر «گسترش تعامل و دیپلماسی انرژی با محور گاز» دارد که قابل تامل است. اما نگاهی به عملکرد کشورمان در زمینه صادرات گاز نشان می‌دهد ایران طی سال‌های گذشته نه تنها نقش‌آفرینی چندانی در بازار انرژی منطقه نداشته، بلکه برای توسعه آن نیز برنامه‌هایی جدی به اجرا نگذاشته است. به این ترتیب ابراز نگرانی در رابطه با کمرنگ شدن نقشی که متناسب با پتانسیل‌های آن تلاشی برایش نشده، به خصوص در رابطه با بازار اروپا، چندان ملموس به نظر نمی‌رسد مگر اینکه مشخص شود برنامه‌هایی منسجم و جدی برای توسعه حضور در بازار جهانی گاز وجود داشته که حالا با توسعه پروژه‌های رقیب به خطر افتاده است. با این حال نمی‌توان و نباید نسبت به آینده صادرات گاز ایران بی‌تفاوت بود.
هشدار حذف ایران از بازار گاز منطقه

ایران عنوان بزرگ‌ترین‌ دارنده ذخایر متعارف گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارد و تولید روزانه گاز از این منابع عظیم، در حال حاضر به‌صورت میانگین چیزی حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است. از این میزان تولید، در مجموع چیزی حدود ۵ درصد به ترکیه و عراق صادر می‌شود و آنچه باقی می‌ماند صرف تامین تقاضای صنعتی و خانگی می‌شود؛ تقاضایی که طبق گفته کارشناسان بخش چشمگیری از آن کاذب است و شامل هدررفت می‌شود. با وجود مسابقه‌ای جدی که در تولید و مصرف گاز در داخل کشور وجود دارد و به‌عنوان یکی از عوامل مهم از دست رفتن فرصت‌های صادراتی شناسایی می‌شود، کارشناسان عقیده دارند نگرانی بزرگ فعلی از دست رفتن همین میزان اندک از سهم ایران در بازار گاز منطقه است.

اما «کریدور جنوبی گاز اروپا» پروژه‌ای است که مذاکرات اولیه آن از سال ۲۰۰۰ آغاز و از سال ۲۰۱۵ با مشارکت جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه اجرایی شد. این پروژه که حالا مراحل پایانی اجرا را طی می‌کند، قرار است گاز را از میدان فراساحلی شاه‌دنیز جمهوری آذربایجان و از طریق گرجستان و ترکیه تا سال ۲۰۲۰ به کشورهای اروپایی برساند. گزارش بازوی پژوهشی مجلس با اشاره به این نکات تاکید دارد «اجرای کریدور جنوبی گاز اروپا ممکن است نقش جمهوری اسلامی ایران را در تامین احتمالی گاز اروپا، گسترش سهم ایران در تجارت منطقه‌ای و جهانی گاز (به ویژه از طریق خط لوله) و برقراری ارتباطات چندجانبه پایدار مبتنی بر انرژی با کشورهای منطقه قفقاز و شرق اروپا کمرنگ کند. به همین دلیل، با توجه به جایگاه ایران به‌عنوان اولین دارنده ذخایر متعارف گاز طبیعی در جهان، گسترش تعامل و دیپلماسی انرژی بر محور گاز طبیعی با کشورهای منطقه و ایفای نقش بیشتر در بازار گاز، امری مهم و استراتژیک (به ویژه در شرایط تحریم اقتصادی) است.» هشداری که در تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در رابطه با آینده صادرات گاز ایران مطرح شده دارای دو بخش است. بخش نخست بر کمرنگ شدن نقش ایران در «تامین احتمالی گاز اروپا» تاکید دارد و قسمت دیگری از نگرانی‌ها به نقش ایران در بازار گاز منطقه مربوط می‌شود که از نگاه کارشناسان در حال حاضر نسبت به بازار اروپا از اهمیت بیشتری برخوردار است.
هشدار از دست رفتن بازار گاز ترکیه

پروژه کریدور جنوبی گاز اروپا این روزها با سرعت در حال نزدیک شدن به نقطه پایان است. این پروژه‌ در فازهای نخست اجرا، گاز جدیدی را در سال ۲۰۱۸ به ترکیه رسانده است تا با تکمیل فازهای دیگر، این گاز با عبور از خاک همسایه غربی ایران، به بازارهای اروپایی برسد. به این ترتیب ترکیه نه تنها در تامین گاز منابع متنوع‌تری در اختیار دارد بلکه نقش مهمی نیز در ترانزیت گاز منطقه بر عهده گرفته است.

به این ترتیب می‌توان گفت رقیبی جدی برای گاز صادراتی ایران به ترکیه پیدا شده است که به احتمال قوی مسوولان را به اتخاذ تصمیمات جدید برای خارج نشدن از دور رقابت مجبورخواهد کرد. ترکیه طبق قراردادی ۲۵ ساله که با ایران دارد، روزانه تا سقف یک میلیارد فوت مکعب (بیش از ۲۲ میلیون متر مکعب) امکان خرید گاز از کشور را دارد. این قرارداد حالا ۱۸ ساله است و هفت سال دیگر و با ورود به سال ۱۴۰۵ پایان می‌گیرد. با نزدیک شدن به خط پایان قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه که پروژه‌های جدیدی به موازات آن از سمت کشورهای صاحب گاز منطقه اجرایی شده است، این سوال مطرح می‌شود که آیا ترکیه حاضر به تمدید این قرارداد خواهد شد؟ و اگر این قرارداد طبق تجربه، با سنگ‌اندازی‌های داخلی بر سر قیمت‌گذاری به نتیجه نرسد، چه سرنوشتی در انتظار این حجم از گاز است؟

بخش دوم در کانال ژئوپولیتیک ایرانی
@irgeopolitics