🇮🇷حلقه مفقوده آموزش و اشتغال درایران.. ✍یاسین سعیدی / پژوهشگر آموزش عالی

🇮🇷حلقه مفقوده آموزش و اشتغال درایران

✍یاسین سعیدی / پژوهشگر آموزش عالی
✍بهاره ذوالفقاری / پژوهشگر اقتصادی

🔹آموزش عالی به‌عنوان بالاترین سطح آموزشی، نقش اساسی در رشد و توسعه جامعه در ابعاد مختلف فناوری، علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایفا می‌کند و حاصل کلیه فعالیت‌ها و تلاش‌های نظام آموزش عالی در ابعاد ذکر شده منعکس می‌شود؛ اما از دیدگاه صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان، اوضاع‌ و احوال آموزش (نظام آموزشی و نظام آموزش عالی) از جهات مختلفی مورد انتقاد است. به‌بیان ‌دیگر؛ توسعه آموزش و کیفیت کار آن با نیازهای اقتصادی و تقاضاهای اجتماعی از در ناهماهنگی درآمده و گسترش کمی آموزش که بیشتر بر ملاحظات سیاسی بوده، کمتر رابطه‌ای با نیازها و امکانات اقتصادی و آموزشی داشته و به‌طور حیرت‌انگیزی جامعه را در محدوده طیف وسیعی از مشکلات قرار داده که می‌توان بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی را مهم‌ترین آن قلمداد کرد. بیکاری که با خود مشکلات فراوانی برای دانشجویان به همراه داشته که ازجمله مهم‌ترین آن می‌توان به مهاجرت نخبگان، افزایش درصد ناامیدی، استفاده از مواد مخدر، گرایش به ناهنجاری‌های اجتماعی، کاهش اعتمادبه‌نفس و مهم‌تر از همه به افزایش خودکشی اشاره کرد.

🔹برای معرفی این دستاورد مهم آموزش عالی، نگاهی گذرا به آمار و ارقام بیکاری فارغ‌التحصیلان در سال‌های گذشته و حال حاضر می‌اندازیم. بیکاری فارغ‌التحصیلان طی 7 سال (87-80)، در کشورمان دو برابر شده است، به‌طوری‌که از 3/ 10 درصد به 7/ 20 درصد رسیده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران از روند کار و اشتغال، به تفکیک وضعیت تحصیلی نشان می‌دهد شاغلان تحصیل‌کرده در مدت یادشده از 3/ 10 درصد به 9/ 13 درصد رسیده است. به گزارش بانک جهانی، در سال‌های 2005 تا 2008 نرخ بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران 6/ 19 درصد بوده است، اما در حال حاضر بیکاری فارغ‌التحصیلان بالغ‌بر 42 درصد است. اگر بخواهیم به‌طور شفاف ادعای چنین دستاوردی به آموزش عالی را به اثبات برسانیم کافیست به درصد آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان در سال 1355 با نرخ 6/ 3 و در سال 1395 با نرخ 42 درصد، نگاه ژرف و واقع‌بینانه بیندازیم. در این صورت می‌توان به عمق فاجعه پی برد. فاجعه‌ای که حتی با تلاش متخصصان و صاحب‌نظران در ارائه مقالات و راهکارهای مختلف، از دید مسوولان به موضوع کم‌اهمیت و در برخی مواقع بی‌اهمیت تبدیل شده است. جمله اخیر کاملا مصداق ضرب‌المثل «آدم خواب رو میشه بیدار کرد، اما کسی که خودش رو به خواب زده رو نمیشه بیدار کرد» است. در مقاله حاضر به مهم‌ترین عوامل بیکاری فارغ‌التحصیلان و ضعف آموزش و اشتغال پرداخته می‌شود.

1⃣گسترش بی‌رویه ظرفیت دانشگاه‌ها

🔹گسترش بی‌رویه مراکز آموزش عالی در بخش دولتی و خصوصی و نیز گسترش بی‌رویه جذب دانشجویان و نبود یک نظام مدون از عوامل مهم در بیکاری فارغ‌التحصیلان به شمار می‌رود. هرچند تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهي در هر جامعه‌ای می‌تواند يک فرصت و سرمايه انساني کم‌نظیر براي رشد و توسعه پايدار آن جامعه قلمداد شود، ولي درعین‌حال بايد در نظر داشت که وجود خيل عظيمي از فارغ‌التحصیلان بيکار به همان ميزان، می‌تواند تهديدي براي آن جامعه تلقي شود. به‌عنوان‌ مثال اين امر می‌تواند باعث بالا رفتن سن ازدواج و به تبع آن کاهش آمار ازدواج در بين جوانان شود که خود معضلات اجتماعي ديگري مانند اعتياد، ناهنجاری‌های اجتماعي و فساد اخلاقي را به دنبال خواهد داشت. از طرفي اين جوانان تحصیل‌کرده بيکار با توقع بالا، وقتی‌که می‌بینند مسوولان نمی‌توانند زمينه اشتغال آنها را فراهم کنند، دچار سرخوردگي اجتماعي و نارضايتي عمومي می‌شوند که به‌نوبه خود براي هر حکومتي می‌تواند مضر باشد. به همين دليل در کشورهاي مختلف، رابطه مستقيمي بين ميزان اشتغال جوانان و ميزان رضايتمندي عمومي از حکومت‌ها وجود دارد و دولتمردان حساسيت بالايي نسبت به رشد نرخ بيکاري، حتي در حد يک درصد دارند.

2⃣تاسیس رشته تحصیلی بدون در نظر گرفتن نیازهای بازار کار