🔻از عید سلطانی تا عید نوروز؛ مراسم سال نو در حرم مطهر امام رضا (ع) به روایت تاریخ
🔻از عید سلطانی تا عید نوروز؛ مراسم سال نو در حرم مطهر امام رضا(ع) به روایت تاریخ
✍غلامرضا آذری خاکستر
🔅 سابقه برگزاری مراسم نوروز در بارگاه مطهر امام رضا(ع) طبق اطلاعات و اسناد باقی مانده به دوره صفویه و سال ١٠٣٧هجری قمری باز می گردد. در این اسناد از عید نوروز با عنوان «عید سلطانی» یاد شده است. تعطیلات نوروزی نیز از زمان صفویه در اسناد تاریخی آمده است؛ به عنوان مثال در یکی از این سندها، مکتب خانه ای که در جوار حرم مطهر رضوی فعال بوده و اطفال یتیم در آن درس می خواندند، در ایام نوروز تعطیل می شد. علاوه بر این تهیه لباس نو در عید نوروز از محل موقوفات برای بچه های مکتب خانه ایتام از دیگر اقداماتی است که سابقه آن از قدیم الایام در حرم مطهر پابرجاست. بنا بر نوشته همین اسناد، تهیه لباس و کفش برای اطفال دو نوبت در سال انجام می شده که یکی در طول سال و مرتبه بعدی در عید نوروز بوده است؛ به عنوان مثال در سال( ١٢٧٣ ق) مبلغ ١۴تومان به علاوه ٢هزار دینار برای تهیه لباس در شب عید نوروز سلطانی هزینه شده است. در سال( ١٢٨٩ق) نیز برای ٣٠ نفر از اطفال یتیم این هزینه ها را پرداخته اند. طبق محتویات این اسناد، لباس کودکان شامل پیراهن، قبا، کلیجه(نیم تنه)، عمامه، زیرجامه، شال کمر و جوراب بوده است.
🔅ارسال خلعت برای درباریان
مراسم تحویل سال را از قدیم الایام با شکوهِ بسیار در حرم مطهر رضوی برگزار می کرده اند. در دوره قاجار نیز مهم ترین مراسم تحویلِ سال در بارگاه قدس رضوی بوده و شامل رسومی مانند جاروکشی، غبارروبی و نقاره زنی می شده است. لازم به ذکر است که در همین ایام اگر چه در جشن تحویل سال نو و نوروز مراسم نقاره زنی نیز اجرا می شود، اما تاریخ دقیق پیدایش این مناسبت مشخص نیست.
در کنار همه این ها طبق سنتی قدیمی هر ساله از سوی آستانه، خلعت های گران بهایی برای شاه و همچنین رجال درباری و شخصیت های مختلف بانفوذ ارسال می شد که هزینه های زیادی بابت آن ها صرف می شده است؛ این رسم تا اوایل دوره پهلوی وجود داشت ولی پس از آن دیگر پیگیری نشد. غبار روبی ضریح مطهر و چراغانی اماکن از دیگر مراسمی است که طبق آیین خاصی روزهای قبل از عید نوروز انجام می شده است؛ ناگفته نماند که این سنت همچنان به قوت خود پابرجاست.
🔅پرداخت انعام عید نوروز به خدام
محتوای اسناد همچنین حاکی از آن است در دوره قاجاریه، ایام نوروز هزینه هایی در حرم مطهر انجام می شده که پرداخت انعام عید نوروز به حفاظ، خدام کشیک ها، فراشان و پرداخت انعام به کارکنان وابسته به آستان قدس از جمله آن هاست که این خود بیانگر اهمیت عید نوروز در این مکان مذهبی است.
🔅مراسم «سلام عید نوروز»
اخبار و گزارش های مطبوعات نیز حکایت از آن دارد که در دوره پهلوی، مراسم «سلام عید نوروز» با حضور فرماندهان نظامی، سربازان و دیگر رؤسای ادارات در صحن نو حرم مطهر برگزار شده است. همچنین طبق این اخبار در نوروز به بینوایانی بینوایان که در نوانخانه و جذامی خانه آستان قدس نگهداری می شدند از طرف این آستان به مناسبت عید سعید نوروز یک دست لباس، یک جفت کفش و یک بسته شیرینی هدیه داده می شده است.
🔅حرم در لحظه تحویل سال
براساس سنتی دیرینه تقریبا ساعتی قبل از حلول سال تمام حرم مطهر، رواق ها، صحن ها، حجره ها، غرفه ها و حتی تمام راهروها پر از جمعیت می شود. همه سعی می کنند این لحظه را در آستان ملائک پاسبان رضا(ع) باشند و دعای تحویل سال را زیر آسمانِ حرم زمزمه کنند. خدمه آستان قدس بدون در نظر گرفتن اینکه تحویل سال در ساعت روشن روز اتفاق می افتد یا شب هنگام، تمام چراغ ها را روشن می کنند. همچنین به محض حلول سال نو همراه با نقاره نوازی، همه چراغ های حرم سه دفعه خاموش و روشن می شود. مردم صلوات می فرستند و عید را به یکدیگر تبریک می گویند. در این روز مجلس جشنی دایر و در آن با غذا، شربت و شیرینی از حاضران پذیرایی می شود. پهن کردن سفره هفت سین و خواندن ادعیه و اذکار مخصوص این ساعت از دیگر رسوم رایج در حرم مطهر است.
🌐شهرآرا آنلاین
🆔 @oralhistoryiran.