◾️پهلوانان هیئت‌دار. ✍آذری خاکستر
◾️پهلوانان هیئت‌دار
✍آذری خاکستر
@oralhistoryiran
◾️وجود گروه‌ها و مهاجران مختلف در مشهد موجب شده است تا شاهد تنوع مراسم مذهبی ماه محرم باشیم. هیئت ها و دسته های عزاداری مختلفی از گذشته تا کنون در مشهد فعال بوده‌اند. در قدیم تمام محله‌های شهر دارای هیئت‌های سینه زنی بود. هیئت قاسمی بالا خیابان توسط پهلوان گلکار، هیئت ابوالفضلی عیدگاه به سرپرستی پهلوان مراد. هیئت حبل المتین سراب به سرکردگی فتاح خان از معروف ترین مجامع و گروه‌های عزاداری به شمار می آمدند. دسته ترک های آذربایجان به عنوان یکی از نمادهای عزاداری مشهد در 1306ق فعال بود و در سال‌های قبل همراه با دسته ترک های قره باغ مراسم مذهبی برگزار می کردند. تمامی سرکردگان، بانیان، نوحه‌سرایان و روضه خوانان دسته زنجیرزن، آذربایجانی بودند و به همین دلیل شعرها و مرثیه‌ها به زبان ترکی خوانده می‌شد. این دسته از نظر ابهت و بزرگی، بی‌همتا توصیف می شدند که پیشاپیش دسته، عده زیادی از تجار و ثروتمندان آذربایجانی با عبا و قبای سیاه حرکت می‌کردند.
◾️هیئت عزاداران مکتب الرضا(ع) توسط گروهی دیگر از آذربایجانی‌ها در سال 1342 در کوچه رضوی مشهد فعالیت خود را شروع کرد. همچنین هیئت کرمانی‌ها از قدیم با شکوه‌ترین مراسم مذهبی را برگزار می‌کرد و مراسم روز سوم شهادت امام حسین(ع) که کاروانی در خیابان‌ها به راه می افتادند، از یک قرن پیش در میان هیئت های مشهد شاخص بوده است.
◾️تکیه‌های نامی مشهد
در گذشته تقریبا تمام سراهای تجارتی مشهد در بازار و خیابان یک دهه از سال را به روضه‌خوانی و عزاداری می‌پرداختند و برای حفظ مردم از آفتاب در تابستان، یا سرما و باران در زمستان، ضمن سیاهپوش کردن در و دیوارها و برکشیدن پرده‌های قلمکار با اشعار محتشم کاشانی در مرثیه عزای حسینی، خیمه بزرگی هم در وسط محوطه حیاط سرا می‌افراشتند و بر ستون وسط آن یا عمود خیمه پرچم‌ها و بیرق های عزاداری نصب می‌کردند.مهم‌ترین تکیه‌های مشهد در گذشته عبارتند از: تکیه قنادها در کوچه عباسقلی خان، تکیه پزندگان در فلکه آب خیابان تهران، تکیه بزازها یا میرزاجانی در چهارباغ، تکیه خیاط ها در کوچه باغ عنبر، تکیه برقی ها، مسگرها، زرگرها، تکیه فتاح خان، تکیه کرمانی ها، تکیه اصفهانی ها و تکیه تهرانی ها و ....
◾️کلنل چارلز ادوارد ییت سرکنسول انگلیس در مشهد در خاطراتش به شرح نحوه عزاداری ماه محرم در مشهد دوره قاجار پرداخته و نوشته است: «در ماه محرم دسته های زنجیرزنی در صفوف باریکی متشکل از دو یا سه ردیف که هرکدام بیست تا سی جوان زنجیر می‌زدند به راه افتادند. در پشت آن‌ها جمعیت زیادی از مردم به‌راه افتاده، نوحه می‌خواندند و سینه می‌زدند. آنان به نحوی هماهنگ دست خود را بلند کرده و محکم بر سینه می‌کوفتند.... همین که روزها می‌گذشت و به دهم محرم یعنی روز شهادت امام حسین(ع) نزدیک می‌شدیم سوگواری با شدت بیشتری ادامه می یافت. هر محله یا طایفه‌ای هیئت‌های عزاداری خاص خود را داشت. اما ترک‌های آذربایجانی که در نزدیکی کنسولگری هم زندگی می‌کردند به گفته عموم از بهترین برگزارکنندگان این مراسم بودند... روز قتل ابتدا علم‌هایی سیاه که توسط مردانی سیاهپوش حمل می‌شد عبور داده شد. به‌دنبال آنان نیز جوانان زنجیرزن به صف حرکت می‌کردند. سنج‌های برنجی با آهنگ یکنواخت و منطقی نواخته می‌شد، نوحه‌خوان با صدایی غم انگیز هم نوایی می کرد و جوانان به‌طور هماهنگ زنجیر را به پشت های برهنه خود به چپ و راست می نواختند. پشت سر این عده جمعی از سیدها و کسبه ترک حرکت می‌کردند و بلافاصله دسته های سینه زن‌ها قرار داشت. همه با هم به نحو غم انگیز و سوزناکی شعرهایی به صدای بلند می خواندند.... و با شربت از عزاداران پذیرایی می شد...بعد از این عده گروهی از تجار و کسبه بازار آمدند. این ها لباس هایی سیاه به تن و اندوه ژرف بر چهره داشتند و خیلی به آرامی سینه می زدند. پشت سر این گروه اسبی حرکت داده می شد که به رسم معمول آن زمان بر تنش زره پوشانده بودند. تمام زره مملو از تیرهایی بود که در آن فرو شده بود. »ماهوان نویسنده تاریخ مشهد نیز به نحوه برگزاری مراسم روز عاشورا پرداخته است: دسته های مذهبی در زمان قاجار و دوره پهلوی با شور و هیجان انجام می شد. در مسیر حرکت دسته با شربت یا آب یخ از مردم پذیرایی می کردند. و در روز عاشورا با غذای سنتی مشهدی آش شله قلمکار اطعام می کردند. و تا روزی که بازار بزرگ خراب نشده بود رسم براین بود که هر هیئت عزاداری از هر محل که حرکت می کرد. شرق یا غرب فلکه حضرت را دور زده و وقتی به بازار زنجیر می رسید وارد بازار شده و راه خود را به طرف صحن قدیم یا صحن کهنه ادامه می داد. و در این مسیر شاهد عزاداری منظم دسته ها و هیئت های مختلف بودیم.در دوره رضا شاه فعالیت های مذهبی همچون برگزاری مراسم ماه محرم محدود و گاهی ممنوع می شوند.
🆔 @oralhistoryiran