🔻مروری بر جایگاه یکی از شهرهای تاریخی خراسان در دوران قاجار.. 🔅کلات؛ تبعیدگاه روشنفکران
🔻مروری بر جایگاه یکی از شهرهای تاریخی خراسان در دوران قاجار
🔅کلات؛ تبعیدگاه روشنفکران
@oralhistoryiran
این منطقه به نام‌های دارالثبات، دژ خدای‌آفرین، کلات نادر و کلات نادری نیز در تاریخ یاد شده و حتی شهرت آن به اشعار فردوسی هم رسیده است.پس از کشورگشایی و فتوحات نادرشاه افشار این خطه بیشتر مورد توجه قرار گرفت و اهمیت سیاسی و نظامی آن موجب شد تا مورد توجه سیاحان خارجی و گردشگران باشد. در دوره قاجار دوری از مرکز حکومت و شرایط خاص کلات باعث شد تا این منطقه تبعیدگاه شماری از روشنفکران آن روزگاران باشد.
🔅بلیت خروج از کلات
شاید ندانید که سالیان پیش، ورود و خروج به کلات تابع شرایط خاص زمانی می‌شد و به همین دلیل در آن دوران به تعدادی از سیاحان که قصد ورود به این منطقه را داشتند، بنا به دلایلی اجازه ورود داده نشد. از جمله «جیمزبیلی فریزر» انگلیسی که در ژوئن 1833م. قصد سفر به کلات و دیدن آن جا را داشت اما با مخالفت یلنگ توشخان حاکم کلات مواجه شد. علاوه بر این، بیرون آمدن از این منطقه نیز با برگه خروج ممکن بود.«در کلات رسم است که هرکس می خواهد از داخل کلات خارج شود، باید بیاید از حاکم بلیت خروج بگیرد. والا قراول ها و مستحفظین دربند مانع او می شوند. بلیت عبارت است از یک قطعه کاغذ که حاکم می نویسد خطاب به مستحفظینِ دربندها که فلانی از فلان دربند عازم است، مانع او نشوید.»
🔅«حیرت»؛ اولین تبعیدی کلات
تبعید به کلات یکی از مسائل قابل توجه در دوره قاجار است. به ویژه تبعید روشنفکران و کسانی که اهل اندیشه بودند. گزارش منابع تاریخی حاکی از آن است، «حیرت» نخستین فردی است که مدتی به کلات تبعید شده بود. شاهزاده ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار فرزند حسام السلطنه که در عرصه شعر به «حیرت» تخلص داشت در سال 1294ق. برای خدمت در آستان قدس عازم مشهد شد و در مشهد مجالس درس و خطابه تشکیل داد. سخنان دلپذیر شیخ الرئیس موجب شد تا در میان اهل علم و فضیلت جایگاه خوبی به‌دست آورد و سپس ناظر دارالشفاء آستان قدس شد. در سال 1296ق. محمد تقی میرزا رکن الدوله برادر ناصرالدین شاه حاکم خراسان و متولی باشی آستانه شد. بنا به دلایلی بین او و شیخ الرئیس اختلافاتی پدید آمد که باعث شد تا شیخ الرئیس تحت الحفظ به کلات نادری تبعید شود و سه ماه در آن منطقه باشد. وی در قطعه شعری به شرایط تبعید اشاره کرده است: نامم گرفت خطه بغداد تاهری/ وندر کلات ماندم چون گنج نادری غیر از لباس تقوی غیر از حجاب قدس/ منت زجامه ای نکشم بهر ساتری
🔅روزنامه نگار تبعیدی
احمد مجد الاسلام کرمانی در سال 1288ق. به دنیا آمد و تحصیلات صرف و نحو را نزد ناظم الاسلام کرمانی به پایان رساند و سال 1308ق. به اصفهان رفت و به تحصیل فقه نزد ملا محمد باقر فشارکی پرداخت و اصول خارج را در محضر میر محمد تقی مدرس به پایان رساند و اجازه اجتهاد کسب کرد. تاسیس جمعیت ادبی و مدرسه نوین برای بچه های اصفهان از دیگر اقدامات مجد الاسلام بود که با مخالفت‌هایی مواجه و تعطیل شد. انتشار مقالات در روزنامه‌های ثریا و حبل المتین و پرورش باعث شد تا ظل‌السلطان حاکم اصفهان درصدد آزار و اذیت وی برآید و او را به قتل تهدید کند. در چنین شرایطی مجدالاسلام عازم تهران شد و فعالیت‌های سیاسی‌اش را آن جا در قالب همکاری با روزنامه ادب و نگارش مقالاتی علیه استبداد ادامه داد. بدگویی از عین الدوله و عضویت در انجمن مخفی، زمینه های تبعید وی را فراهم کرد. جرم واقعی مجدالاسلام را فعالیت بر ضد دولت و شب‌نامه نویسی ذکر کرده‌اند. سرانجام در 24ربیع الثانی 1322 مجدالاسلام به همراه حسن رشدیه و میرزا‌آقا اصفهانی دستگیر و به کلات تبعید شد. آن‌ها مدت هفت ماه در کلات بودند.ملک زاده در کتاب تاریخ مشروطیت ایران در ارتباط با تبعید این سه نفر نوشته است:«عین‌الدوله که اقتدارش روز‌به‌روز دامنه پیدا می‌کرد و طبع مستبدش با افکار نوین سازش نداشت بر آن شد تا افرادی را که به آزادی خواهی معروف بودند و از اوضاع کشور انتقاد می‌کردند، از میان بردارد این بود که سه‌نفر از روشنفکران را که هریک معروفیت و موقعیتی در میان مردم داشتند دستگیر وبه سخت ترین وضعی به کلات فرستاد و در آن قلعه مخروبه محبوس کرد.» رشدیه در نامه ای اوضاع کلات را مطلوب توصیف کرده و در شرح آن نوشته است: «در کلات دوازده فرسخ در دوازده فرسخ آب جاری با اشجار مثمره درهم میوه‌های متنوعه روی هم، هوای لطیف، آب گوارا، نان گندم خالص، برنج صدری، روغن معطر، با بره های پرواری...»
🔅تبعید بنیان گذار مدارس نوین به کلات
میرزاحسن رشدیه در سال 1315ق. موفق شد اولین دبستان نوین کشور را در تهران تاسیس کند اما فعالیت های سیاسی او در زمینه مشروطه، زمینه های تبعید وی را فراهم می کند.
🌐متن کامل مقاله👇
http://khorasanrazavi.khorasannews.com/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=200737
💠💠
🆔 @oralhistoryiran