میرزای تجزیه طلب یا میهن دوست؟

✅ میرزای تجزیه طلب یا میهن دوست؟

▫️درباره شخصیت میرزا کوچک ‌خان جنگلی و ماهیت و اهداف قیام جنگل در بین مورخان اتفاق‌نظر وجود ندارد. عده‌ای کوچک ‌خان را قهرمان ملی و قیام جنگل را «نهضت آزادی‌خواهانه» می‌دانند و عده‌ای دیگر او را یاغی، تجزیه‌طلب و وابسته به روس‌ها توصیف می‌کنند

▫️در سال‌های اخیر نیز از سوی برخی از گروه ها برای توجیه سربریدن میرزا کوچک‌خان و سرکوب نهضت جنگل به‌دست رضاشاه، در تلا‌ش‌اند از وی یک شخصیت ضد میهنی بسازند و از او با عنوان یاغی و شورشی یاد کنند.

▫️در گذشته نیز برخی تاریخ‌نگاران مانند ناظم‌الاسلام کرمانی نویسنده «تاریخ بیداری ایرانیان» جنگلی‌ها را در ردیف اشرار و غارتگران دانسته اند و بهار (ملک‌الشعرا) در «تاریخ احزاب سیاسی» خود میرزا کوچک‌ خان و کلنل محمدتقی‌خان پسیان را متهم می‌کند به اینکه قصدشان تصرف ایران و ایجاد یک حکومت مرکزی صالح نبوده و به‌‌ همان ولایاتی که در کف داشته قانع بوده‌اند. (ج۱،ص۱۵۹)

▫️«سپهبد امان‌الله جهانبانی» سناتور و وزیر سابق جنگ زیر عنوان «خاطراتی از اوضاع قبل از کودتای ۱۲۹۹» مقاله‌ای در سالنامه دنیا نوشته‌اند که در آن سطور ذیل دیده می‌شود: «در شمال ایران میرزا کوچک‌خان علم طغیان و یاغی‌گری برافراشته و دعوی استقلال می‌نمود.» (ص۲۶۳)

▫️با این‌حال نگاهی به اسناد و مدارک و درک درست داشتن از شرایط سیاسی‌ آن روزهای ایران می‌تواند ما را به حقیقت میرزا کوچک خان و اهداف پشت صحنه جنبش جنگل نزدیک کند.

▫️ میرزا کوچک خان فعالیت سیاسی را در زمان استبداد صغیر و قیام مشروطه‌خواهان آغاز کرد و در فتح قزوین شرکت داشت. وی در اواخر سال 1915م با کمک میرزا علی‌خان دیوسالار که در مازندران مستقر بود، هیئت اتحاد اسلام را تشکیل داد.

▫️با انعقاد قرارداد 1919 توسط وثوق‌الدوله، میرزا به‌تشکیل حزب جنگل مبادرت کرده و روزنامه جنگل را منتشر کردند.

▫️با توسعه کار جنگلی‌ها در شمال ایران، دولت مرکزی اراده چندانی بر این مناطق نداشت و عملا در ایران شاهد بی‌دولتی بودیم و علی‌رغم بر سر کار بودن احمدشاه قاجار، نواحی مرکزی و بخصوص جنوب ایران در تصوف قوای متفقین بود و قحطی بزرگِ ناشی از غارت انبار آذوقه‌ها توسط انگلیس‌ها و روس‌ها موجب شد تا یک چهارم جمعیت ایران قتل‌عام شود. در چنین شرایطی، خطه شمال به دلیل سرسبزی و حاصلخیزی و همچنین تسلط جنگلی‌ها، تنها مامنی بود که برخی با پای پیاده خود را به آنجا می‌رساندند تا در امان باشند.

▫️دکتر محمدقلی مجد بخشی از کتاب "قحطی بزرگ" را به قحطی در گیلان اختصاص داده و در آن به نقش میرزا کوچک خان در مقابله با قحطی در گیلان و حتی کمک به قحطی‌زدگان تهران و همدان و سایر شهرهای ایران برای جلوگیری از قحطی پرده برداشته است.

▫️سازوکار موجود در حکومت جمهوری اعتراضی به سازوکار دولت مرکزی بود که اهداف انقلاب مشروطه را گم کرده بود.برای مثال، شعار روزنامه جنگل که از شماره اول روی تمام شماره‌های این روزنامه در سرلوحه آن درج شده بود، این عبارت بود که «این روزنامه فقط نگاهبان حقوق ایرانیان و منور افکار اسلامیان است.» و به‌جای تاکید بر گیلان یا مازندران یا شمال ایران، تاکید میرزا و جنگلی‌های اصیل بر حفظ نام ایران بود.

▫️حتی در دورانی که نهضت جنگل به صورت رسمی حاکمیت مرکزی ایران را دیگر به رسمیت نشناخت و نظام جمهوری را تشکیل داد، شعار روزنامه جنگل هم تغییر کرد و این عبارت در بالای آن درج شده بود: «این روزنامه ناشر افکار کمیته انقلاب سرخ و ارگان حکومت جمهوری شوروی ایران است» و باز در این شعار هم هیچ رنگ و بویی از تجزیه طلبی در آن وجود ندارد .

▫️در دورانی که نهضت جنگل به صورت رسمی حاکمیت مرکزی ایران را دیگر به رسمیت نشناخت و نظام جمهوری را در گیلان تشکیل داد، قرار بود این جمهوری به تهران کوچ کند و در پایتخت قرار بگیرد و حاکمیت مرکزی ایران را کنار بزند و در اسناد نهضت، نامی از جمهوری گیلان نیست. در اعلامیه «فریاد ملت مظلوم ایران از حلقوم فداییان جنگل گیلان» که اولین بیانیه حکومت جمهوری تازه تاسیس میرزا کوچک است که جمهوری را در ایران اعلام کرد و بازتاب های شدیدی در ایران داشت. در این بیانیه آمده که «وقت و موقع استفاده ظلم دیده های ایرانی و قوای ملی جنگل که ذخیره همه احرار ایران است فرا رسیده. حالیه این قوه ملی با کمک و معاونت عموم نوع پروران دنیا … خود را به اسم جمعیت انقلاب سرخ ایران موسوم کرد.»

▫️عبدالله مستوفی نویسنده «تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه» معتقد است که میرزا در تمام مدت نهضت جنگل یک قدم برخلاف دیانت و حب وطن برنداشته است. (ج۳، ص۱۱۹)

▫️در کتاب «ایران در جنگ بزرگ» اثر مورخ‌الدوله سپهر میرزا میرزا یک مرد روشنفکر مذهبی نامیده شده و می‌نویسد که یک میهن پرست واقعی بود.(ص۳۸۴)

#علوم_سیاسی
#آموزش_سیاسی

☑️ کانال تلگرام و پیج اینستاگرام علوم سیاسی 👇

🅾 @Po_Science