شفافیت آینده‌ساز و شفافیت انتقام‌گیر! …شمشیر داموکلس

شفافیت آینده‌ساز و شفافیت انتقام‌گیر!


شمشیر داموکلس

از دید داموکلس، شاه بودن و قدرت داشتن، چشم‌انداز آدمی بود. شاه به همین دلیل او را بر جای خود نشاند. داموکلس از پذیرایی شاهانه لذت برد، اما ناگهان وقتی نگاه به بالای سر کرد، شمشیری را دید که با موی اسبی بر بالای صندلی شاهانه‌اش آویزان کرده‌اند. شمشیری که در کمین همیشگی او بود تا با کوچکترین خطایی بر سرش بنشیند. یک تهدید بالقوه (یعنی فروافتادن شمشیر) که می‌توانست تمامی لذت شاهنشاهی را از او برباید!

داستان بالا استعاره‌ی «شمشیر داموکلس» است. اسطوره‌ای یونانی که امروز برای قدرت به کار می‌رود. این استعاره بیان می‌کند، سیاستمدار همیشه در معرض تهدید است. همیشه کسی منتظر اشتباه او است و همواره کسانی در حال توطئه علیه او.

البته این روزها شمشیر داموکلس به معنای مثبت نیز به کار می‌رود، یعنی شمشیر قانون و قضاوت عمومی که همواره بر بالای سر سیاستمدار مراقب اعمال اوست. شمشیری که منتظر اشتباه سیاستمدار است تا او را از گردونه‌ی سیاست به بیرون پرتاب کند.

شفافیت به عنوان شمشیر داموکلس
یک نظام سیاسی درست، باید شمشیرهای داموکلس فراوان داشته باشد. شمشیرهایی که سیاستمدار را مجبور کند تا از سوءاستفاده گریزان باشد. استعاره‌ی «شمشیر داموکلس» برای انواع سازوکارهایی به کار می‌رود که هدفشان کنترل سیاستمدار است. یکی از مهم‌ترین شمشیرهای داموکلس، در این زمانه، «شفافیت» است. اشتباهات یا دوراندیشی سیاستمدار با شفافیت آشکار می‌شود و از این طریق راه رشد یا سقوط آن سیاستمدار را مشخص می‌سازد.

زمانی که هیلاری کلینتون در زمان رای‌گیری برای مداخله‌ی نظامی آمریکا در عراق رای داد، شاید باید بهتر شمشیر داموکلس را بر سر خود می‌دید. باید خوب می‌دانست اگر قضاوت مردم آن باشد که مداخله‌ی آمریکا در عراق، نادرست است، کلینتون یک نمره‌ی منفی خواهد گرفت. کلینتون در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به دلیل همین شفافیت و تصمیم اشتباهش، توسط مردم قضاوت شد و قطعا بخشی از رای‌هایش را از دست داد.

شفافیت آینده‌ساز و شفافیت انتقام‌گیر
شفافیت رو به آینده، یعنی دادن این احساس به سیاستمدار و مدیر دولتی که همواره چشمان مردم ناظر اوست، یعنی همواره کسانی او را و تصمیم‌هایش را رصد می‌کنند. شفافیت_انتقام‌گیر اما در نقطه‌ی مقابل ایستاده است؛ شفافیتی که به گذشته چشم می‌دوزد. شفافیت انتقام‌گیر دوست دارد تا در پناه شفافیت قربانی بگیرد.

شفافیت انتقام‌گیر، در لابه‌لای تاریخ می‌گردد تا گذشته را با معیارهای امروز قضاوت کند. قضاوت نادرستی که اصل تکامل را نادیده می‌گیرد. شفافیت انتقام‌گیر در پس خود این فرض ترسناک را دارد که دنیا را به صورت صفر و یک ببیند. فرضی که در آن خاکستری جایی ندارد. احتمالا کسانی که در جستجوی شفافیت انتقام‌گیر هستند، اگر در آمریکا بودند، مقدمات تشکیل دادگاهی علیه کلینتون برای رای او در خصوص جنگ عراق را تدارک می‌دیدند. آن‌ها نه «اطلاعات ناکامل» را باور دارند و نه سوگیری‌های ناخودآگاه در تصمیم‌گیری را. آن‌ها بیقرار تشکیل دادگاه‌هایی غیرمنصفانه برای قربانی گرفتن هستند.

شفافیت آینده‌ساز اما به دنبال یادآوری این اصل به سیاستمدار امروز است که «تصمیم‌های امروز تو مسیر آینده‌ی تو را تعیین خواهد کرد.». ما شفافیت را نه برای انتقام از دیگران، و نه برای تسویه حساب با تاریخ، بلکه برای ساختن آینده می‌خواهیم. برای آن شفافیت می‌خواهیم تا خود تصمیم درست‌تر را در انتخابات‌ها بگیریم. شفافیت، آینده‌ساز برای بهبود تصمیم‌گیری ماست و از این طریق پاسخ سیاستمدار داده می‌شود. معیار دادگاه برای شفافیت آینده‌ساز، تنها قانون است و قانون! هر اشتباهی باید منجر به تصحیح قانون اشتباه شود و نه منجر به انتقام از مجری قانون اشتباه!

هیچ چیز خطرناک‌تر از آن نیست که خلق و خوی خشن و انتقام‌گیر، در پشت شفافیت پنهان شود، خلق و خویی که روزی در پس عدالت، گاه در پس انقلاب‌ها و گاه در پس ایدئولوژی‌ها، در تاریخ به خونریزی و کشتار دل داده است. شفافیت انتقام‌گیر، آینده را نمی‌سازد، بلکه آینده را تخریب می‌کند. این روزها در دستان بسیاری نشانه‌هایی از چاقوهای انتقام را می‌بینم که با نام شفافیت تیز می‌شوند؛ و آن‌ها بزرگترین موانع شفافیت آینده‌ساز هستند!

-امیر ناظمی، معاون وزیر و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران
یادداشت در روزنامه شرق ۹۷/۸/۲۹

@politicalculture