❇️☸ نظام پارلمانی و ریاستی. ✍ بهمن ارجمند

❇️☸ نظام پارلمانی و ریاستی
✍ بهمن ارجمند

در هفته های اخیر، زمزمه تغییر نظام ریاستی به نظام پارلمانی بار دیگر شنیده شد. میدانیم که از طریق تغییر در برخی از اصول قانون اساسی میتوان نظام حاکم بر روابط قوا را به نظام پارلمانی تبدیل کرد. پیش از آن که به نتایج این تغییر احتمالی ورود کنیم لازم است درباره ی نظام ریاستی و پارلمانی توضیح مختصری ارائه گردد.

🔰 نظام حاکم بر روابط قوا به دو نوع کلی ریاستی و پارلمانی تقسیم میشود. این تقسیم بندی، محصول دو نوع تقسیم بندی از انواع تفکیک قوا است:

الف.تفکیک افقی قوا: در این نوع از تفکیک قوا، قوه مجریه و مقننه کاملا از هم منفک اند و در مسئولیتهای یکدیگر مداخله نمیکنند. قوه مجریه نمیتواند قوه مقننه را منحل کند، همچنین قوه مقننه نمیتواند قوه مجریه را ساقط نماید. قوه مجریه جهت رای اعتماد، مکلف نیست که اعضای کابینه را به مجلس معرفی کند و قوه مقننه نیز نقشی در انتخاب وزرا ندارد و همچنین در این نوع از تفکیک قوا، مسئولین قوا(رئیس دولت و نمایندگان پارلمان) در طی دو انتخابات، برگزیده میشوند و هر یک از انتخابات به صورت جدا برگزار میشود، یعنی مردم در یک انتخابات، رئیس جمهور را انتخاب میکنند و در انتخاباتی دیگر، نمایندگان پارلمان را برمی گزینند. به این نوع از تفکیک قوا اصطلاحا تفکیک افقی قوا گفته میشود و به نظام حاصله از این نوع تفکیک قوا، نظام ریاستی میگویند.

ب.تفکیک عمودی قوا: در این نوع از تفکیک قوا، مسئولین قوا از طریق یک انتخابات برگزیده میشوند. بدین ترتیب که مردم در یک انتخابات و با یک اکثریت، علاوه بر این که نمایندگان پارلمان را برمی گزینند، دولت را نیز انتخاب میکنند زیرا رهبر حزبی که در پارلمان، حائز اکثریت آرا شده است به عنوان نخست وزیر برگزیده میشود و دولت و کابینه به وسیله او تشکیل میشود. به بیانی دیگر در تفکیک عمودی قوا، قوه مجریه از قوه مقننه ناشی میشود. قوا در این نوع از تفکیک، در مسئولیت یکدیگر، مداخله کرده، چنان که نخست وزیر باید وزرا را به مجلس معرفی نماید و از مجلس رای اعتماد بگیرد. همچنین مجلس میتواند دولت را ساقط و دولت میتواند مجلس را منحل کند تا در یک فرایند قانونی، یک انتخابات زودرس و پیش از موعد برگزار گردد. به نظامی که از این نوع تفکیک قوا پدید می آید، نظام پارلمانی گفته میشود به دلیل تفوق پارلمان بر دولت،چون دولت از پارلمان ناشی میشود و دولت باید وزرا را برای احراز اعتماد به مجلس معرفی کند و مجلس نیز بر کار وزرا نظارت دارد.

⬅️ با توجه به عبارات فوق، میتوان گفت که در ایران به موجب قانون اساسی، رابطه قوا، نیمه پارلمانی و نیمه ریاستی است: این که مردم در یک انتخابات، نمایندگان مجلس را انتخاب میکنند و در انتخاباتی دیگر، رئیس جمهور را به عنوان رئیس دولت انتخاب میکنند،جلوه ای از نظام های ریاستی است اما این که رئیس جمهور، مکلف است برای اخذ رای اعتماد، وزرا را به مجلس معرفی کند و همچنین مجلس، حق دارد بر کار قوه ی مجریه، نظارت داشته باشد و وزرا را استیضاح کند، حائز ویژگی نظام پارلمانی است.

⭐️⬅️ آنچه که از فحوای پیشنهاد دهندگان رابطه جدیدی از قوا قابل دریافت است، این مهم است که پیشنهاد دهندگان در پی پارلمانی تر کردن رابطه قوا و عمودی کردن این رابطه هستند، به صورتی که قوه مقننه حق کنترل و حتی اسقاط دولت را داشته باشد اما دولت حق انحلال پارلمان را نداشته باشد، اما چرا؟

⭐️⬅️ تجربه ی انتخابات دوره های پیشین نشان میدهد که به دلایل مختلف، یک جناح، اغلب این بخت را داشته است که اکثریت را در پارلمان به دست آورد یا از وزنه ی قابل توجهی در پارلمان برخوردار باشد. همچنین همین تجربه تاریخی نشان میدهد که غالبا جناح مقابل، شانس بیشتری در پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دارد.

⬅️ حال با توجه به این تجارب، تغییر قانون اساسی در جهت تبدیل نظام ریاستی به نظام پارلمانی ممکن است به این هدف انجام گیرد: با توجه به فرایند نظارت بر کاندیداها، نیرویی که بتواند، قوه ی مقننه(پارلمان) را در اختیار گیرد، خودبه خود میتواند دولت را نیز در اختیار داشته باشد. بدین ترتیب عملا قدرت در قوه مقننه( پارلمان) و در دست یک جناح متمرکز میشود.

⬅️ نکته حائز اهمیتی که باید در نظام های پارلمانی مورد توجه قرار گیرد، ابتنای این نوع نظام بر پایه نظام حزبی است. دقت در این باره حائز اهمیت است که ممکن است از برنامه ای ظاهر الصلاح با شعار پرطمطراق "حزبی کردن انتخابات" برای تطمیع فعالان سیاسی سخن به میان آید، اما عملا با محدودیت ورود احزاب جدی در کارزارهای انتخاباتی، ممکن است از یک سو، رقابتهای حزبی به رقابتهای فرمایشی تبدیل گردد، از سوی دیگر، با توجه به تغییرات پیشنهادی در قانون اساسی، جناح های رقیب، امکان در اختیار گرفتن قوه ی مجریه را از دست دهند.

#نظام_پارلمانی #نظام_ریاستی
✅ #سیاست_شناسی
@politicology