مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشتهای تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal
رستگاری آیینی. نقش مداحان در رستگاری آیینی.. ️ علی زمانیان
🔻 رستگاریِ آیینی🔻
نقش مداحان در رستگاری آیینی
✍️ علی زمانیان
🔸پیش از این از سه گونه رستگاری یاد شد. یکی از انواع سهگانه با مفهوم رستگاری مناسکی، شعایری صورتبندی گردید. اما این مفهوم گویا وافی به مقصود نیست و گرچه با رستگاری فقهی متفاوت است و خط مرز روشنی با رستگاری فقهی ندارد اما به نوعی به اشتراک مفهومی میرسند. از این رو بهتر است این گونه رستگاری را با ذیل عنوان "رستگاری آیینی" و یا "رستگاری نمایشی" صورتبندی نماییم.
🔴 رستگاری آیینی، آن گونه از رستگاری است که از مسیر و جادهی آیینها و نمایشها عبور میکند. این نوع رستگاری عموما مبتنی بر رویکرد جمعگرایانه است. به سخن دیگر، پدیدهای اجتماعی است که در قالب و چهرهی نمایشهای اجتماعی خود را نشان میدهد. رستگاری از طریق حضور در نمایش، تقریبا در تمامی ادیان شایع است. شعایر به صورت نمایشهای عموما جمعی درمیآید و اشخاص با حضور فیزیکی در این آیینها احساس می کنند به سمت رستگاری رهسپار می شوند. آیینهایی مانند عزاداریها و نمازهای جمعی در قالب نماز جمعه و یا نماز جماعت و آیینهایی جدیدتری مانند راهپیمایی اربعین و از این قبیل، نمونههایی از آیینهایی است که افراد رستگاری خویش را در آنها میجویند.
🔹افراد شرکت کننده در آیینهای مذهبی، با تادیب و یا تنبیه بدن و با تحمل مشقات خودخواسته، در پی آن هستند که گناهان خود را بشویند. گویی آیینها محل تسویه حساب فرد با خطاهایی است که خواسته وناخواسته انجام داده است. آیینها به منزلهی حمامی برای شستشو میشود که افراد با شرکت در آن، احساس سبکباری و رهایی از زیر بار گناهان را تجربه میکنند. بخشودگی و رستگاری با حضور در آیینهایی که به ویژه رنج و پرمشقت باشد، ممکن می شود. تا جایی که افراد با صدمه زدن به خویش و مجروح کردن تن، ادای دین میکنند، ماننده زنجیر زدن، قمه زدن، پیادهروی طولانی و تحمل مشقت و خطرات مسیر و اموری از این قبیل.
🔸عموم کسانی که در آیینها شرکت میکنند، قبل و بعد شرکت در آیین، به لحاظ مرتبهی وجودی و اخلاقی، همان هستند که بودهاند و تغییری از جهت اخلاقی و وجودی نمیکنند. زیرا آیینها اساسا برای تحول درونی و اصلاح گذشتهی گناه آلود نیست. بلکه فراموش کردن خود در جمعیت و به دست آوردن حس رستگاری اخروی است. حتی ممکن است که فرد دیندار به احکام فقهی و تکلیفهای دینی خود چندان عمل نکند اما مشتاق حضوردر آیین است تا با کنش جمع و دینی به آرامش و رستگاری برسد.
🔹 آیینها در جهانی که هنوز اسطورهها و رازها بر عالم سایهگستر بود، واجد معانی و کارکردهایی بنیادین بود. شرکت کنندگان در آن آیینها، با هستی در می آمیختند. شرکت کنندگان در آیینها، آیین را حقیقتا و صادقانه پذیرفته بودند. به عبارتی دیگر، حضور در آیین برای آنها صرفا شرکت در یک نمایش نبود بلکه به آن آیین ایمان داشتند و آیین برایشان معنا داشت. زیستن در جهان اسطورهها سبب میشد که شخص تماما از سر باور و ایمان درونی تن به اجرای آیین بدهد. اما امروزه با فرایند راززدایی و اسطورهزدایی از جهان، آیینها به مثابهی نمایشی ظاهری و کم عمق و گاه بی معنا اجرا میشوند. از این رو به نمایشی تبدیل میشوند که بعضا به تقابل با معنای خود میرسد. این همان چیزی است که "نیل پستمن" بدان اشاره میکند. پستمن معتقد است اگر بخواهیم فرهنگی را از درون تهی کنیم و از میانش ببریم، کافی است آن را به نمایشهای روحوضی تقلیل بدهیم. در این رویکرد، نمایش، آن تعالی معنایی و کارکردهای عمیق و اثربخش را از فرهنگ میستاند. دین و فرهنگ، در آیین های نمایشیگونه فرسوده میشوند و از اوج تعالی فرو میافتند.
🔴 رستگاری در نمایشهای آیینی، کم هزینهترین و بلکه بیهزینهترین کنش برای رسیدن به رستگاری است. به ویژه که امروزه آیینها در شکل و شمایل کارناوالی اجرا میشود. در این گونه از رستگاری، مثلا کافی است پیراهن مشکی به تن کنیم، در دستههای سینهزنی حضور داشته باشیم، سینه و یا زنجیر بزنیم و چند ساعت بعد قیمهی نذری بخوریم. قطرهی اشکی هم حتی از سر اجبار ریخته باشیم، آن گاه احساس میکنیم رستگاری چه کالای خوشایند و سهلی است که به آسانی میتوان به چنگش آورد.
🔹 پررونق شدن نمایشها و آیینهای خیابانی و بالا گرفتن موج مداحی، نشان میدهد که رستگاری از طریق آیین در چند دههی اخیر رشد شگرفی کرده است. امروزه، مداحان، رسولان رستگاریاند. آنان که این چنین بر صدر نشستهاند و قدر میبییند. مداحان، آیینها را نیز از آن اوج خودشان به ابتذال کشانده اند.
98/03/25
🔰منبع:خرد منتقد
@religionandsociety