علی (ع) و نقد حاکمیت

🔻 علی(ع) و نقد حاکمیت🔻

‍ ✍️حجت السلام محمد تقی فاضل میبدی


🔹یکی از مباحثی که در ادبیات حضرت امیر(ع) و در نهج‌البلاغه بارها مورد تاکید و تصریح قرار گرفته، بحث احیای حقوق مردم است. حضرت در عصر خود این مباحث را تحت عنوان، بحث والی و رعیت مطرح کرده و بر اعمال و احقاق آن اصرار و استمرار داشته‌اند.

🔸بر اساس این آموزه‌ها، یکی از حقوقی که مردم موظف به دنبال کردن و مطالبه آن هستند، بحث انتقاد نسبت به مسئولان و حاکمان است. حضرت علی(ع) خطر را در این می‌بینند که حاکمی به انحراف از منافع مردم و حق دچار شده و مردم در مقابل آن به سکوت بنشینند.

🔹در وصیت‌نامه‌ای که حضرت پیش از شهادت خود نیز به رشته تحریر درآورده‌اند، بر اصل امر به معروف و نهی از منکر در قبال حاکمان اشاره شده و تاکید ایشان بر این است که اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردید، بدان جامعه بر شما مسلط می‌شوند.

🔸امیرالمومنین(ع) برای اینکه بر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در برابر حاکمان تاکید داشته و قدرت را همواره تحت نقد و انتقاد مردم معرفی کند، خود را مستمرا در معرض نقد امت خود قرار داده و بر این مهم نیز بارها تاکید کرده‌اند. علی(ع)، خطاب به مردم زمانه خود نیز بر این اصل اصرار ورزیده و صراحتا گفته که مبادا از بیان حقیقت کوتاهی کنید و گمان بر این ببرید که بیان آن بر من گران تمام می‌شود. این است که می‌بینیم، جامعه چگونه در برابر حاکم زمانه جرات و حق اعتراض و نقد را به رسمیت شناخته است.

🔹اصل امر به معروف و نهی از منکر در برابر حاکمان از منظر علی(ع)، تنها یک حق سیاسی نیست، بلکه یک حق، تکلیف و وظیفه خدادای بوده و باید نسبت به آن اهتمام داشته باشیم.

🔸خداوند متعال در قرآن کریم نیز در فرازی که خواسته تا مسلمین و امت اسلامی را به عنوان بهترین امت، معرفی کند، آن را منوط به تقید امت بر امر به معروف و نهی از منکر کرده است.

🔹متاسفانه در شرایط کنونی، برخی اصل والای امر به معروف و نهی از منکر را به موارد و مسائلی نظیر گشت ارشاد تقلیل داده‌اند. آنچه در اسلام، مهم و رکین تلقی شده، این است که جامعه نسبت به امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حاکمان خود اصرار داشته و به آن استمرار ببخشد.

🔸ظلم در جامعه بر دو نوع تفسیر می‌شود، ظلم موضعی و ظلم ساختاری که می‌توان اعم و اخص را بر آن صادق دانست. به عنوان نمونه، وقتی فردی در جامعه به کم فروشی دست می‌زند، این ظلم، ظلم موضعی بود و البته در جای خود، شایسته برخورد و تادیب است. در مقابل، وقتی ظلمی به شکل کلان در جامعه رخ می‌دهد، شاهد ظلم ساختاری هستیم و این ظلم به معنای واقعی کلمه، خطرآفرین و مشکل ساز خواهد بود.

🔹مبرهن اینکه، نقطه عطف امر به معروف و نهی از منکر را باید در ظلم‌های ساختاری بدانیم. کما اینکه در اندیشه علی(ع) نیز ایشان بر این مهم تاکید داشته و بنای اصلی خود در مقابله با ظلم را در نهی از منکر معاویه استوار کرده و آن را تنها به مقابله و برخورد با کم فروش و بدحجاب و مواردی از این دست در کوی و برزن تقلیل نداده است.

🔸یکی دیگر از مواردی که حضرت امیر(ع) بر آن حساسیت ورزیده‌اند، بحث تاکید بر صیانت و حراست از بیت‌المال امت است. به این سان که در تاریخ داریم که حضرت حتی با فرمانداران خود در ولایات مختلف بر سر مراعات بیت‌المال برخورد کرده تا مثلا ترک نماز جمعه یا مواردی از این دست.

🔹علی(ع)، عمده انحراف جامعه خود را در این می‌بیند که ثروت مردم در ید و اختیار عده‌ای خاص قرار گرفته و از مالکیت آن‌ها سلب شود. چرا که معتقد است، در صورت بروز چنین مسئله‌ای، شکاف طبقاتی در جامعه ایجاد شده و در نهایت، متضررین، مردم خواهند بود. علی(ع) سمبل بزرگی و والامنشی است که بر مسائلی چون فقر و نابرابری اجتماعی حساس بوده و چنین کژروی‌هایی را برنمی‌تابد.

🔸جرجی زیدان، نویسنده مسیحی لبنانی، به نیکی یاد کرده که؛ " اگر بگویم مسیح از علی (ع) بالاتر است، عقلم اجازه نمی‌دهد و اگر بگویم، علی(ع) از مسیح بالاتر است، دینم اجازه نمی‌دهد."

🔰 منبع: سخنرانی ها

@religionandsociety