🔻مکانیسم تولید و تغییر فتوا🔻

🔻مکانیسم تولید و تغییر فتوا🔻
(به بهانه‌ی تغییر فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی درباره‌ی شرایط امام‌جماعت)


✍ محسن حسام مظاهری



🔹یکی دو روز پیش، فیلم کوتاهی از یک نمازجماعت خانگی در فضای مجازی منتشر شد. آنچه این نمازجماعت را از فراوان نمونه‌های مشابهش که هرروزه اقامه می‌شود، متفاوت می‌کرد، امام‌جماعت آن بود:‌ میرحسین موسوی.

🔸انتشار این فیلم، بازتاب وسیعی در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد که کماکان ادامه دارد. جالب‌ترین واکنش‌ها متعلق به برخی کاربران «حزب‌اللهی» و مخالف میرحسین بود که اولاً‌ نمازخواندن غلط پسری نوجوان در فیلم را نشانه‌ای از عدم تقید دینی نزدیکان میرحسین دانسته و آن را موضوع استهزا و هجو سیاسی جریان مخالف خود قرار دادند. ثانیاً اقتدا به امام‌جماعتی که به‌دلیل کهولت یا بیماری در حالت نشسته سجده می‌‌گذارد را مغایر با فقه شیعی دانستند. در مقام پاسخ، برخی استفتایی از آیت‌الله مکارم شیرازی را نقل که در آن اقتدا به امامی با مشخصات مذکور «بلامانع» دانسته شده بود.

🔹این ولی پایان ماجرا نبود. یک پرده جالب‌تر امروز رخ داد: در اتفاقی عجیب، متن فتوای مذکور، در پایگاه اینترنتی آقای مکارم تغییر کرد! کسانی که مانند من امروز به سایت ایشان مراجعه کردند، در کمال تعجب مشاهده کردند که فتوای ایشان در پاسخ به همان پرسش قبلی از «بلامانع است» به «نمی‌شود اقتدا کرد» تغییر یافته است.
https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=44608&mid=254349

🔸تغییر فتوا، در سنت فقها، البته امر باسابقه‌ای است و نمونه‌های مشهور و تاریخی بسیاری برای آن می‌توان ذکر کرد. منتها این تغییر اخیر خصوصاً اگر چنانچه از ظاهر امر برداشت می‌شود در ارتباط با حواشی سیاسی پیرامونش باشد، اتفاق نادری است.


🔹فارغ از جنبه‌ی سیاسی، این ماجرا از منظر مطالعات اجتماعی تشیع و فقه شیعی بسیار جالب توجه است. مکانیسم تولید و تغییر فتوا یکی از مقولات مهم و پیچیده‌ی فقه شیعی است که تاکنون کمتر از منظر مطالعات برون‌دینی بدان پرداخته شده است. با آن‌که فتوا در منظومه‌ی اعتقادی دینداران «حکم دین» به‌شمار می‌رود و برای مقلدان از همین حیث لازم‌الاتباع است و واجد هاله‌ای از تقدس، اما روند تولید/تغییر فتوا، تا حد زیادی مشتمل بر یک سازوکار عرفی و بشری است. سازوکاری که گرچه خود متعلق به ساحت قدسی است، اما در عمل از مجموعه‌ای از عوامل بشری تأثیر می‌پذیرد: از خلقیات و شخصیت فردی فقیه و خانواده و نزدیکانش گرفته تا جغرافیای زیست او و مجموعه‌ی شرایط و مناسبات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و خصوصاً اقتصادی که محیط پیرامونی فقیه را شکل می‌دهند و فاکتورهای فرمی مثل کیستی استفتاکننده و حتی زبان و نگارش طلب فتوا (که «استفتا» را به یک هنر و فن تبدیل کرده است).
این ویژگی‌ها و پیچیدگی‌ها، در جهان امروز که سرعت تغییرات شتابان شده و رسانه‌ها و فضای مجازی همه‌ی زیست‌جهان ما و ازجمله دینداری‌مان را متأثر ساخته‌اند، بیشتر و گسترده‌تر شده است.
درین‌باره بیشتر خواهم نوشت.



فیلم نمازجماعت مذکور:
http://uupload.ir/view/t1x0_video_2019-03-04_14-42-20.mov/

تصاویر دو فتوا:
http://uupload.ir/files/0vvj_photo_2019-03-04_15-06-51.jpg

#مطالعات_اجتماعی_تشیع

1397/12/13


🔰منبع: کانال نویسنده

@religionandsociety