مرجع محتوای تخصصی مطالعات اجتماعی دین: نشستها، همایش ها، پایان نامه ها، معرفی کتاب، مقالات، پژوهشها و یادداشتهای تحلیلی. اطلاع رسانی، تبادل و دریافت مطلب: مریم محمدی اکمل @maryam_mohamadiakmal
🔻زیارت در نگاه تشیع عراقی و تشیع ایرانی🔻.. ✍ریحانه صارمی
🔻زیارت در نگاه تشیع عراقی و تشیع ایرانی🔻
✍ریحانه صارمی
🔹تشیع همچون هر گرایش دینی دیگر، بسته به فرهنگ و بستری که در آن شکل میگیرد و تاریخی که پشت سر میگذارد، ماهیتهای متفاوتی بدست میآورد. چیزی که تشیع را به «آنچه هست» تبدیل میکند، علاوه بر اصول اولیه و مبانی پذیرفته شده آن، چگونگی اجرا شدن آنان و نحوه مواجه شدن افراد در هر دوره تاریخ با آن اصول است؛ به عبارت دیگر تفسیر اصول، از جامعهای به جامعه دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متغیر است.یکی از اصلیترین بسترهایی که میتوان در آن تفاوتِ در عین تشابه را در میان شیعیان مشاهده کرد، پیادهروی اربعین است. برای اکثر افرادی که در این مراسم حضور پیدا میکنند، یکی از اصلیترین مسائلی که خود را به نحو چشمگیری به نمایش در میآورد تفاوت سبکهای دینداری شیعیان کشورهای مختلف است.
🔸خادم امام یا خادم زائر: به نظر میرسد که مفهوم خادم در میان عراقیها و در میان ایرانیها تفاوت مهمی دارد. این دو تفاوت نگرش را میتوان در نحوه خدمترسانی این دو قشر از خادمان نیز به عینه مشاهده کرد. اصرار عراقیها به خدمترسانی به زائران، تقدیس و تکریم زائر و استقبال کاملاً گرم از آنها مبیّن این است که نگاه آنها معطوف به خود زائر است؛ در حالی که در میان ایرانیها خادم عمدتاً فردی است که به زیارت نظم میبخشد و تلاش میکند بر زائران مدیریت داشته باشد. شیعیان عراقی از زائران خواهش میکنند تا به موکبشان بیایند و یا غذای نذری آنها را بخورند، در عوض اما خادمان ایرانی تلاش میکنند تا زائرین را برای گرفتن نذری به صف کنند و یا جا و مکان داخل موکبها را مدیریت کنند.
🔹راه یا ضریح: جدای از خادمان در میان زائران نیز میتوان تفاوتهای پررنگی را مشاهده کرد. پیادهروی اربعین برای عراقیها یک سنت عبادی است، در حالی که برای ایرانیها و اکثر شیعیانی که از کشورهای دیگر وارد عراق میشوند خاصیتی تفریحاتی به خود میگیرد. نشان آن را میتوان در سبک سفری که اقشار مختلف دارند مشاهده کرد. کولهپشتیهای سنگین و مجهز مسافران، در برابر کیسههای کوچک و دمپاییهای پاره عراقیها. قطعاً سفر خارجی بودن این مراسم برای غیرعراقیها و وارد شدن در یک کشور غریب، بر تفریحاتی بودن زیارت موثر است. از جمله نمودهای نگرش تفریحاتی به زیارت برای ایرانیها، تلاش آنان برای پیدا کردن موکبهای مجهز و یافتن غذاهای با کیفیت است.
🔸شخص مقدس یا عمل مقدس: قرار گرفتن در بستری متفاوت، گاه منجر میشود که مسائل رایج و عادی، عجیب به نظر آیند. سال گذشته، در میان اصرار شیعیان عراقی برای خوردن چایی یا هرآنچیزی که آماده کرده بودند، ناگهان به خادمانی ایرانی برخوردیم که لباس فرم خدام حرم امام رضا (ع) بر تن داشتند و در حین پخش کردن نذر با صدای بلند میگفتند: «بفرمایید. برکت امام رضا. بفرمایید». ناگهان این دو نگرش تفاوت پررنگ خود را به نمایش گذاشتند. در سویی این زائر بود که با خوردن یک چایی، فضا را متبرک میکرد و بر سر خادم منت مینهاد و در سوی دیگر این امام بود که با عنایت خود زائر را به خود نزدیک کرده و بر او منت نهاده است. نکته قابل تأمل این است که این نزدیکی از ماهیتی کاملاً سازمانی برخوردار است؛ خادم حرم به واسطه نزدیکیاش به حرم میتوانست واسط انتقال برکت از سوی امام به شخص زائر باشد، همانطور که خادمی که صف زائرین را نظم میبخشد میتواند واسط انتقال غذای نذری به زائر باشد.
🔹با توجه به مواردی که در بالا عنوان شد، میتوان اینگونه برداشت کرد که برای شیعیان عراق، عامل اصلی برکت و تقدس شخصِ زائر است. زائر به واسطه حرکتش و به واسطه اقدامش در راه تشیع و در راه ائمه، وجهی مقدس به خود میگیرد اما در میان شیعیان ایران، این شخصِ مقدس است که برکت و امر مقدس را سلسلهمراتبوار به افراد منتقل میکند.
🔸پیادهروی اربعین مشخصاً زیارتی است که عنصر حرکت در آن مشهود است، اما توجه به تفاوت نگرشها به زیارت و به امر مقدس ما را با این سؤال مواجه میکند که آیا حرکت موجود در پیادهروی اربعین را نیز نمیتوان بر اساس نگرشهای مختلف تبیین و تفسیر کرد؟ آیا نمیتوان ادعا کرد که نگرش عراقی به زیارت، مفهوم حرکت را در ذات عمل دیندارانه تعریف میکند؟ گویی عمل برای این طرز تلقی از دین عنصری حیاتی است و استقامت در عمل است که امر قدسی را به وجود میآورد.
🔰منبع: کانال جامعه شناسی تشیع
@religionandsociety