‍ ♦️ «الحرکات السریة فی الاسلام» نام کتابی از دکتر محمود اسماعیل (متولد۱۹۴۰ میلادی) آکادمیسین مصری در رشته تاریخ و تمدن اسلامی است

‍ ♦️"الحرکات السریة فی الاسلام" نام کتابی از دکتر محمود اسماعیل (متولد1940 میلادی) آکادمیسین مصري در رشته تاریخ و تمدن اسلامی است.

📝ترجمه و گزارش: جواد شریفی

🔹وی در مدت چندین دهه، پروژه پژوهشی بزرگی به نام "سوسیولوجیا الفکر الاسلامی" (جامعه شناسی اندیشه اسلامی) را رهبری می‌کند و پژوهشگران بسیاری را حول این پروژه گرد آورده و با همین نام چندین جلد کتاب نیز منتشر کرده است. (در همین مجموعه چندجلدیِ "سوسیولوجیا الفکر الاسلامی" به جامعه شناسی فقه نیز پرداخته است.) این اثر مورد توجه مراکز پژوهشی استشراقی نیز قرار گرفته.

🔸اما در کتاب "الحرکات السریة فی الاسلام" (جنبش های سرّی در اسلام) دکتر محمود اسماعیل به بررسی تاریخی چند جریان اسلامی مانند مرجئه، معتزله، قرامطه و... پرداخته است. با مطالعه کتاب روشن می‌شود که مؤلف در بررسی تاریخی خود، از جامعه شناسی مارکسیستی بهره بسیار برده است. به عنوان نمونه، وی در نوشتاری درباره قرامطه تحلیل های قابل ملاحظه‌ای دارد که چکیده‌ای از آن بدین قرار است.

🔹محمود اسماعیل می‌نویسد: مورّخان شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که "قرامطه" فرقه‌ای اباحی‌گرا بودند و مناسک عبادی را واجب نمی‌دانستند و یا معتقد به حلول و تناسخ بودند. اما شواهد بسیاری خلاف این ادعا وجود دارد و بسیاری از قرامطه (چه از پیروان عادی و چه از بزرگانشان) معروف به زهد و تقوی و حتی فقیه بودند و گفته های مورّخان، اتهام به قرامطه است.

🔸دکتر محمود اسماعیل توضیح می‌دهد که چگونه به خدمت گرفته شدن سربازان ترک در ارتش مأمون، چند دهه بعد به تسلط فرماندهان ترک بر نهاد خلافت در زمان معتصم انجامید و با آشکار شدن این که خلافت عباسی یک مقام نمایشی و بازیچه دست فرماندهان ترک است؛ نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در پایتخت خلافت (عراق) گسترش یافت و در نبود کنترل حکومتی، زمین داران(فئودال ها) به کشاورزان ظلم کردند. بعضی کشاورزان با وجود نارضایتی همچنان ستم پذیر ماندند و بعضی نیز به شهرها کوچیدند. کوچ کشاورزان روستایی به شهر و افزایش نیروی کار در شهر باعث شد کارفرمایان شهری(بورژواها) قیمت دستمزدها را کاهش دهند و پیشه‌وران و کارگران شهری نیز فقیر شدند. کارگران شهری برای استیفای حقوق خود محافلی(سندیکا، نقابة) تشکیل دادند. در این چنین وضعیتی قرامطه از میان طبقه مظلوم و فقیر یعنی کشاورزان و کارگران (با واسطه‌گری سندیکاها) یارگیری کردند و برای خلافت عباسی دردسر ساز شدند.

🔹

🔸به نظر محمود اسماعیل، قرامطه (پیش از مارکس) اولین کسانی بودند که ایده‌های کمونیستی افلاطون را اخذ کردند و توانستند آن را محقق کنند. وی توضیح می‌دهد که نهضت ترجمه در عصر عباسی، مسلمانان را با تراث فکری دیگر ملل آشنا کرد و قرامطه نیز با تلفیق مفهوم اسلامی "عدالت" و ایده‌های کمونیستی افلاطون در "جمهوری" (که منبع الهام ایده های مارکس نیز بوده) در عراق و بحرین یک جامعه کمونیستی را ایجاد کرده بودند.
در دیگر بخش های کتاب نیز دکتر محمود اسماعیل با همین رویکرد جامعه شناختی به بررسی تاریخ اسلام پرداخته است.
این کتاب ترجمه نشده و تنها به زبان عربی قابل مطالعه است.


#جامعه_شناسی_تاریخ_اسلام
#محمود_اسماعیل
#سوسیولوجیا_الفکر_الاسلامی
#الحرکات_السریة_فی_الاسلام
#معرفی_کتاب

🔰 منبع: مطالعات اجتماعی فقه

@religionandsociety