رسواش می‌کنم من.. مرد و زنی میانسال در مقابل ویترین یک فروشگاه ایستاده‌اند

رسواش می کنم من

مرد و زنی میانسال در مقابل ویترین یک فروشگاه ایستاده اند. ناگهان زن دیگری از پشت به آنها نزدیک می شود و با کیف دستی اش بر سر مرد می کوبد و به او بدوبیراه می گوید. عابری با تلفن همراه از این نزاع فیلم می گیرد و می گوید که این زن شوهر خائنش را با زن دیگری دیده و حسابی او را تربیت می کند! / پسر جوانی در گوشه ای خلوت از پارک ایستاده است. مشتری می آید، او از لای تنه درخت چیزی برمی دارد، پول می گیرد و آن چیز را به هنگام دست دادن به دست مشتری منتقل می کند. فردی که از این صحنه فیلم گرفته است از لزوم نظارت پلیس بر پارک ها می گوید. چهره فروشنده و خریدار مشخص است./ راننده یکی از تاکسی های اینترنتی به یک خانم برای تداوم ارتباط پیشنهادی داده است. آن خانم هم از مشخصات این راننده اسکرین شات گرفته و در اینستاگرام منتشر کرده است/ عروس در مجلس عروسی به خاطر رقصیدن کودکان در وسط استیج و بی نظمی به وجود آمده، عصبانی می شود و با چهره ای برافروخته با کسی صحبت می کند. یکی از مهمانان پنهانی از عروس فیلم می گیرد و در شبکه های اجتماعی منتشر می کند./ دختری در یک جشن تولد به شکل عجیب و غریبی می رقصد. ظاهرا زیاد الکل مصرف کرده است. یکی از مهمانان پنهانی از او فیلم گرفته و منتشر می کند/

رسواسازی اینترنتی یکی از مباحثی است که در سال های اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است. در رسواسازی آنلاین یا اینترنتی، فردی که تلفن همراه دارد در موقعیت های مختلف اجتماعی از یک رفتار یا اتفاق که افکار عمومی نسبت به آن حساس است یا برای عموم جالب است فیلم می گیرد و آنرا در شبکه های اجتماعی منتشر می کند. در مواقعی خودِ فیلمبردار در معرض تهدید، آزار یا مزاحمت قرار دارد و به عبارتی خودش قربانی جرم است. در مواقعی دیگر، موضوع یا مسأله فیلمبرداری به طور مستقیم هیچ ارتباطی با او ندارد و او صرفا به این دلیل از صحنه فیلمبرداری می کند که افکار عمومی نسبت به آن حساس است. آنچه که ویژگی خاصی به رسواسازی آنلاین می دهد آن است که فردی که از او فیلمبرداری شده است، یعنی سوژه، به هیچ وجه از وجود دوربین خبر ندارد. در واقع روایتگر اصلی فقط فیلمبردار است.

ورود حوزه های مختلف مطالعاتی به موضوع رسواسازی آنلاین دلایل خاص خود را دارد. روشن است که رسواسازی نوعی مجازات، و شاید هم مجازاتی سنگین باشد. برای مثال روزانه صدها نفر در شهر تهران سرقت می کنند. برخی از آنان دستگیر و طبق قانون مجازات می شوند. فرض کنید مالک یکی از ساختمان های دارای دوربین مداربسته، تصویر چهره یکی از سارقان را ، صرفا به این دلیل که برای دیگران جالب است ، در شبکه های اجتماعی منتشر می کند. تفاوت این سارق با سایر سارقان آن است که سارقان دیگر بی سروصدا طبق قانون مجازات می شوند ولی این سارق علاوه بر مجازات قانونی، از نظر وجهه اجتماعی نیز مجازات می شود. منظور آنکه اقوام و آشنایان او پی می برند که او سارق است. تمامی همکلاسی های فرزند یا فرزندان او پی می برند که پدر همکلاسشان سارق است. او بی دلیل بیشتر مجازات شده است.

همانطور که گفته شد هر کدام از مثال های فوق تفسیر خاص خود را دارد چرا که فضای اجتماعی حاکم بر آنها تفاوت های محسوسی با همدیگر دارد ولی پرسش کلی آن است رسواسازی آنلاین چقدر به بهبود امور و کاهش آسیب های اجتماعی کمک خواهد کرد؟ آیا رسواسازی آنلاین تجاوز به حقوق فردی افراد نیست؟ زن و شوهری در خیابان نزاع می کنند. فیلم گرفتن از این نزاع و انتشار آن در شبکه های اجتماعی، بدون اجازه آنان، به بهتر شدن اوضاع کمک می کند؟ آیا در اینجا دغدغه فیلمبردار بهبود رابطه ایشان بوده است؟ نکته قابل توجه آن است که در برخی موارد راههای قانونی برای برخی مشکلات تعریف شده است ولی افراد قبل از هر گونه اقدام قانونی، در قدم نخست تصویر افراد را در شبکه های اجتماعی منتشر می کنند. برای مثال در خصوص راننده تاکسی اینترنتی، قبل از انتشار عکس او در شبکه های اجتماعی، امکان تماس با موسسه مربوطه و انعکاس مسأله وجود داشته است. ولی با انتشار عکس، فرد علاوه بر از دست دادن شغل، بدنام شدن، دشواری در یافتن شغل جدید، از نظر اجتماعی نیز رسوا می شود.

ویلیام آگبرن در سال 1922 در کتاب تغییر اجتماعی خود واژۀ «تأخر فرهنگی» را بکار برد. به این معنا که تکنولوژی ها بسیار سریع تر از آنکه زمینه های فرهنگی و اجتماعی برای استفاده از آنها آماده باشد گسترش می یابند. تلفن های همراه هم قبل از آنکه ما درک درستی از مفاهیمی مانند آبرو، حریم خصوصی، مجازات، حقوق فردی بدست آوریم در جامعه گسترش یافته اند. باید بیشتر دقت کرد.

آنچه گفته شد به معنای نادیده گرفتن نقش سازنده تلفن های همراه در ایجاد نگرانی در مقامات و حاکمان در صورت سوء استفاده از مقام نیست.
✅نوشته: فردین علیخواه| جامعه شناس

کانال نویسنده: @fardinalikhah

@v_social_problems_of_iran