زیاد دیده‌ام که به‌ انحای گوناگون از اصطلاح نادرست استفاده می‌کنند

زیاد دیده‌ام که به‌ انحای گوناگون از اصطلاح نادرست #زبان_میخی استفاده می‌کنند. مثلاً، همین روزها، بزرگواری در وصف مرحوم #هاشم_رضی نوشته بود که «اوستایی و میخی می‌دانست».

کلید رفع این اشکال تمایز قائل شدن بین دو مفهوم #خط و #زبان است. ساده بگویم، خط و نوشتار ابزاری برای ثبت گفتار هستند. خط را می‌شود تغییر داد، یا ممکن است گویشوران یک زبان با خط آن آشنایی نداشته باشند (اصطلاحاً «بی‌سواد» باشند)، اما زبان مفهومی انتزاعی است و برای برقراری ارتباط به کار می‌رود.

ترکیه و تاجیکستان را در نظر بگیرید: یکی در دوره‌ی آتاتورک و دیگری در دوره‌ی استیلای شوروی #خط خود را تغییر دادند، اما آیا #زبان آن‌ها هم تغییر کرد؟ مردم از فردای تغییر خط به #لاتین و #سیریلیک همچنان داشتند با زبان دیروز با دوستانشان معاشرت می‌کردند، دادوستد انجام می‌دادند، عشق می‌ورزیدند و گاهی ناسزا می‌گفتند! تفاوت اینجا بود که دیگر نمی‌توانستند سخنانشان را به خط جدید «بخوانند» و «بنویسند» و باید آن را می‌آموختند.

#خط_میخی هم تنها یک ابزار و نظام نوشتاری بوده و بس. گونه‌های مختلف #خط_میخی حدود ۲۵۰۰ سال به کار می‌رفته‌اند و ازجمله به ایران هم راه یافته‌اند و کتیبه‌های #هخامنشی (قدیمی‌ترین متون ایرانی که به دست ما رسیده) هم با همین خط بر سنگ نقر شده‌اند. زبان هخامنشیان #فارسی بوده ــ گونه‌ای که امروزه آن را #فارسی_باستان (#Old_Persian) می‌نامیم ــ و این #فارسی با #خط_میخی نوشته شده است. پس ما چیزی به اسم #زبان_میخی نداریم. در نظر بگیرید که همین زبان فارسی در دوره‌های بعدی با خط‌های متنوعی از قبیل #پهلوی_کتابی، #پهلوی_کتیبه‌ای، #مانوی و... به تحریر درآمده است. یا مثلاً از #خط_مانوی برای نوشتن متونی به زبان‌های #فارسی_میانه، #سغدی و #اویغوری استفاده شده است.

نکته‌ی آخر اینکه، روشن است، قدمت زبان بسیار بیش از قدمت خط و نوشتار است. حدس زده می‌شود بشر از حدود ۵۰ تا ۱۰۰ هزار سال قبل در آفریقا توانسته گفتار را به کار بگیرد، اما اولین نشانه‌های کاربرد نوشتار به حدود ۸ هزار سال قبل از میلاد و اولین کاربردهای منسجم نوشتار به حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد.

حسین جاوید
@Virastaar