شبکه جامعه‌شناسی علامه 📍 بررسی تحلیلی جامعهشناختی و سیاستگذاری اجتماعی پشتیبانی و ارتباط با ما⬇️ ☑️ @Atu_Sociologier اینستاگرام: 📸 Instagram.com/atu_sociology
🔶 بلوای نان، اعتراض و آشوب. 🖋 روح‌الله قاسمی | جامعه‌شناس
🔶 بلوای نان، اعتراض و آشوب
🖋 روح‌الله قاسمی | جامعه‌شناس
📍 در تحلیل وقایع چند روز گذشته در کشور، لازم است همزمان رویکرد سلبی و ایجابی را در پیش گرفت تا بتوان توصیفی دقیقتر از وضعیت ارائه دهیم. در نگاه سلبی، ضرورت دارد از نظرها و عملکردهایی که تشریح وضعیت را مبهم‌تر و در وادی عمل فضا را مغشوش‌تر و پرآشوب‌تر می‌کند اجتناب کرد. تقبیحِ معترضانِ نابسامانی اقتصادی و آن دسته که دغدغه‌ی اصلی آنها عدم وجود آزادی‌های سیاسی-فرهنگی است، راه به جایی نمی‌برد. به نام و بهانه‌ی آشوب، هرج و مرج، ناآرامی و شورش‌های کور و بی‌هدف نمی‌توان حق اعتراض و آزادی جمعی عده‌ای را سلب کرد. روشنفکران و تحلیل‌گران ما در این موقعیت علاوه بر اینکه باید توجه داشته باشند با مشروعیت‌زدایی از حرکت جمعی-اعتراضی حق بیان آزادی و اعتراض جمعی –ولو مخالف نظر آنها- را سلب می‌کنند، بلکه پیامدهای ناخواسته‌ی اعتراضاتی که به ظاهر «از سر شکم» هستند را در روند حرکت به سمت آزادی‌خواهی و وضعیت دموکراتیک‌تر از بین می‌برند. پیامدهای ناخواسته و نیت‌ناشده این اعتراضات را جلوتر بیان خواهم کرد.
وجه سلبی دیگر که باید بر آن تاکید کرد، لزوم اجتناب از خشونت، هرج و مرج‌طلبی، اختلال در زندگی روزمره مردم و آشوب است. این امر، احتیاج به تعامل دو طرفه معترضان و حکومت دارد. فعل و انفعالات هر دو طرف در خشونت‌زدایی از اعتراضات موثر هستند. البته در این بین، نمی‌توان تاثیرات نخبگان و کمک آنها به ایجاد فضای اعتراضات آرام را نادیده گرفت. به نقش آنها نیز می‌پردازیم.
این اعتراضات ریشه و علل متفاوتی دارد؛ احساس بیشتر نارضایتی اقتصادی –مخصوصا در طبقات پایین‌تر جامعه-، اندکی باز شدن فضای سیاسی برای اعتراض (کمتر شدن هزینه‌های اعتراض چه به طور ذهنی و عینی)، تجمیع نارضایتی‌ها مردم از گذشته به دلیل سیاست‌های نادرست نظام در این چند دهه در حوزه‌های مختلف (سیاسی، اقتصادی و فرهنگی) و عوامل مختلف داخلی و خارجی دیگر که کم و بیش در شکل‌گیری این روند اثرگذار بوده‌اند. مهم‌تر از ریشه‌یابی دقیق علل و تبیین این اعتراضات، در حال حاضر نوع عملکرد طرفین در برخورد با اعتراضات است که بر روند آینده آن اثرگذار است. اجتناب از سرکوب و زور عیان در برخورد با معترضین یکی از بهترین برخوردهای نظام تصمیم‌گیری می‌تواند باشد که هرچه از آن فاصله بگیرد، فضا را ناامن‌تر خواهد کرد.
در وجه ایجابی و در مقام تحلیل و نظر، رجوع به «تاریخ» راهگشا خواهد بود. شورش‌های نان و یا بلواهای اقتصادی که بیشتر معترضین در آن از طبقات پایین جامعه هستند در تاریخ روند دموکراتیک‌سازی جامعه چه در ایران و چه در جهان بی‌سابقه نبوده است. اعتراضاتی که در قرن 17 انگلیس با همین مختصات و همین نام‌گذاری‌ها صورت گرفته (رجوع شود به مقاله تامپسون)، بلواهای نان در قرن 19 میلادی در ایران قبل و پس از مشروطه تا شورش‌های نان که در نیمه دوم قرن بیستم در جوامع عربی اتفاق افتاده (رجوع شود به مقاله لاربی صدیقی ) همگی نمونه‌هایی از «شورش‌های نان» است. در تحلیل این اعتراضات توجه به چند دقیقه نظری و تحلیلی بسیار با اهمیت است.
در ادبیات رایج، این دست ناآرامی‌ها و شورش‌ها به طور غالب تقبیح شده و وزنی در روند دموکراتیزاسیون برای آنها قائل نیستند. اما، در تحلیل این وقایع باید به پیامدهای ناخواسته‌ی آنها نیز توجه کرد. سرکوب این قبیل اعتراضات با بهانه‌ی «بی‌هدف بودن» و از «سر شکم بودن» پتانسیل و نیرویی که در آنها نهفته است را نادیده می‌گیرد. پیامد ناخواسته‌ی این اعتراضات درگیر شدن مردم در سطوح مختلف در روند دولت-ملت‌سازی است. در شکل‌گیری این اعتراضات با فراگیر شدن و عمومی شدن وجوه مختلف آن اندیشه سیاسی مدرن به صورت تدریجی ایجاد می‌شود. مردم و دولت در این تقابل -مردم برای رسیدن به خواسته‌های خود و دولت برای جلوگیری از فروپاشی_ ناگزیرا در بلند مدت به سمت گفتگو و فهم حذف ناشدن طرف مقابل پیش خواهند رفت و این امر در کلی‌ترین شکل خود به معنی بسط اندیشه سیاسی مدرن است. وجه دیگر، توجه به میانجی‌ها و محرک‌هایی است که در کنار محرک‌های اقتصادی تعدیل‌کننده و انگیزه‌بخش این اعتراضات هستند. سیتسم خدماتی-رفاهی دولت و پیمان نانوشته‌ی مردم و دولت (state) در این زمینه یکی از این میانجی‌های فرهنگی است. تشریح و مورد مداقه قرار گرفتن این سیستم پشتیبانی از هر دو سمت ماجرا به گفتگوها و مشارکت بیشتر اقشار مختلف در روند اداره جامعه کمک می‌کند.
🔸 ادامه 🔻
🌐 شبکه جامعه‌شناسی علامه
@Atu_Sociology