«از محرم تا ولنتاین، قربانیان بازار»

"از محرم تا ولنتاین، قربانیان بازار"
✍ علی بالنگا


چندسالی‌ست که مناسب‌ها ، مناسک و آیین‌ها دست‌خوش تغییری جدی در شکل و محتوا شده‌اند. در تضادی بنیادین هم مراسم محرم با استقبال و تشریفات بیشتری برگزار می‌شود و هم بعد از آن مراسم هالووین و کمی بعدتر شب یلدا!
بحث‌های بسیاری در این مورد درگرفته است از طرح چندگانه‌گی هویتی تا تهاجم فرهنگی و... اما می‌خواهم در این چند خط پدیده‌ را از منظر بازار ببینیم.
مسئله مصرف است. برای بازار فرقی ندارد که محل سودآوری مراسمی مذهبی است با پیشینه تاریخی یا ولنتاینِ تازه مد شده در ایران. بازار برای همه‌ی این‌ها برنامه دارد. محصول تولید می‌کند. نیاز کاذب ایجاد می‌کند برای فروش به وسیله رسانه نیاز کاذب را به یک نیاز بدیهی تبدیل می‌کند ودر چشم بهم زدنی مغازه‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی را فتح می‌کند. اما برای زنده نگه ‌داشتن این چرخه باید مخاطب (مشتری) بسازد به همین خاطر در عملی هوشمندانه طبقه‌ای را نشانه می‌گیرد که در هر وضعیتی دغدغه‌ اصلی‌اش جا نماندن از صف تفاخر و خودنمایی است. در این موقعیت باید پرسید آیا حضور سیل جمعیت در هیئتی که چند میلیون برای هرشب هزینه می‌کند تا صداوتصویر مراسمش با بهترین کیفیت چیزی از کنسرت‌ها کم نداشته باشد برای اقامه‌ی عزای حسین آمده‌اند یا عزای حسین به یک نمایش پر زرق و برق فروکاسته شده؟
نکته‌ کلیدی همین‌جاست، این مناسبات تا آنجا پیش می‌رود که هر پدیده‌ای را می‌تواند به ضد خود تبدیل کند. نه در ولنتاین خبری از عشق باشد نه در عزای حسین خبری از دادخواهی و عدالت‌طلبی. در یک مسیر رو به نزول استقبال از همه‌ی این مناسبت‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود و به همان نسبت میان‌تهی‌تر و خودنقض کننده‌تر. زمانی که نمایش جای حقیقت را می‌گیرد و در قراردادی تصنعی تنها می‌توان مصرف‌کننده بود و سهیم در سقوط ارزش‌هایی که می‌تواند سپری باشد در مقابله با یکسان سازی فرهنگی و زیستی به نفع مناسبات تجاری و بازار تا در نهایت بهشت موعود جهانی‌سازی به ما هم برسد و در این بهشت هم برای حسین سینه بزنیم و هم کدوی زرد تزئین کنیم و دیوانه‌‌‌وار در خرید شکلات و خرسِ بنجل رکورد بزنیم و در نهایت در بررسی و نتیجه‌گیری‌ای غلط از ریشه دواندن اعتقادات دینی با توجه به داده‌ها بگوییم یا مثلا از پررنگ شدن مناسبت‌های ملی مثل نوروز و شب یلدا نتیجه بگیریم که ایرانیان به هویت خود توجه بیشتری نشان می‌دهند. غافل از اینکه سازوکار حاکم بر همه‌ی این‌ها از یک الگوی تکراری پیروی می‌کند و واقعیت چیزی است در تضاد با تمام این نتیجه‌گیری‌ها.

#یادداشت
@Kajhnegaristan