✍سیاوش طلایی زاده …کتاب «» نوشته انسان شناس امریکایی اثر قابل تأملی است در مورد زندگی نهانی فرودستان

✍سیاوش طلایی زاده


کتاب " #سلطه_و_هنر_مقاومت" نوشته #جیمز_اسکات انسان شناس امریکایی اثر قابل تأملی است در مورد زندگی نهانی فرودستان.
کتاب به پیروی از شعار #میشل_فوکو که "هر جا قدرت هست، مقاومت نیز هست" به مسئله سلطه و مقاومت طبقات فرودست -به ویژه صورتهای ابتدایی تر آن نظیر بردگی و دهقانی و... - میپردازد.
اسکات میان #نمایش_عمومی (public transcript) و #روایت_نهانی (hidden transcript) قائل به تمایزی بنیادین است.
بدین ترتیب او نمایش عمومی را شامل اقدامات فرادستان به منظور توجیه ضرورت سلطه خود و پذیرش ظاهری این موضوع از جانب فرودستان می خواند. فرادستان با تحقیر، توهین، سلب امتیازات و در یک کلام حمله به کرامت زیردستان و از سویی با ایجاد نظام های ایدئولوژیک نظیر باورهای مذهبی مربوط به لزوم اطاعت از ارباب میکوشند سلطه خود را تحکیم و تثبیت کنند. در مقابل فرودستان نیز در صحنه نمایش عمومی به گونه ای عمل میکنند که گویی این نابرابری را پذیرفته اند و بنای اعتراض که ندارند هیچ کاملاً هم مطیع فرادستانند.
اما این همه ماجرا نیست. به تعبیر اسکات در پشت صحنه نمایش عمومی، فرودستان روایت نهانی مقاومت خود را میسازند. روایت نهانی شامل مجموعه اقدامات خاموش و پنهانی فرودستان برای ایستادگی در برابر سلطه و تخطی از آن است و از "شکار غیرقانونی و دله دزدی، کم کاری و فرار و..." گرفته تا "داستانهای انتقامجویی، لطیفه سازی برای مراجع اقتدار، شایعه سازی و صحبتهای درگوشی و برپایی آیینهای جمعی همچون کاروان شادی" و در نهایت "ایجاد خرده فرهنگهای نارضایتی همچون ادیان منجی گرا و اسطوره های دنیای وارونه و آخرالزمانی" را شامل میشود.
بخش مهمی از کتاب به نقد نظریه #هژمونی #گرامشی و پیروانش اختصاص دارد که بر پایه آن فرادستان با ایجاد یک نظام هژمون میکوشند راه اندیشه "دنیایی دیگر" را سد کنند یا آن را "آرمانی غیرممکن" جا بزنند. به تعبیر اسکات علی رغم بسیاری ادعاهای گرامشی این نظریه قادر نیست توضیح دهد چگونه دگرگونیهای اجتماعی در شرایط سلطه هژمونیک رخ میدهد.
اسکات همچنین نقد قابل تأملی بر اصحاب نظریه " #دریچه_اطمینان" وارد میکند. نظریه ای که بر پایه آن روایت نهانی نه تنها در خدمت دگرگونی راستین نیست بلکه با پالایش احساسات ناخوشایند فرودستان در قالب داستانها و رویاهای آخرالزمانی شور و نیروی کنش انقلابی واقعی را تحلیل می برد. اما روایت اسکات که با شواهد تاریخی وسیعی پشتیبانی شده است خلاف این را نشان میدهد.
اسکات با تحلیل #حیات_سیاسی_فرودستان در قالب روایت نهانی درک عمیقی از نحوه کنش سیاسی این طبقه به دست میدهد؛ بر خلاف #طبقه_میانی که کنش سیاسی را در کارزارهای انتخاباتی و دیگر وجوه علنی و آشکار سیاست جستجو می کنند طبقات فرودست در پشت پرده مشغول نگارش متن روایتی پنهانند که کنش سیاسیشان را ممکن میکند.
اما روزی پرده ها می افتد و "لحظه جنون" فرا میرسد و فرودستان به آخر خط رسیده روایت نهانی خود را فریاد میزنند. به باور اسکات این اقدام معمولاً با خروش یک قهرمان از جان گذشته آغاز میشود. اما نکته اینجاست که متن بیانیه سیاسی این قهرمان به دست خود او نوشته نشده بلکه حاصل همکاری یک شورای پنهانی است که در پشت صحنه و در طول سالها مشغول تدوین آن بوده اند.
از این رو سیاست را نباید همچون جاری شدن ناگهانی سیلی مهیب تصور کرد بلکه باید آن را همچون فرایند جمع شدن تدریجی آب در پشت سدی دانست که امکان دگرگونی مرزهای قدرت و مقاومت را به وجود می آورد و ایستادگی بی رحمانه سد در برابر این اراده دست آخر به فروپاشی خودش می انجامد.

کتاب سلطه و هنر مقاومت با ترجمه افشین خاکباز از سوی انتشارات مرکز به چاپ رسیده است.


@Kajhnegaristan