امتیاز تنباکو و قرارداد تالبوت ننگی در تاریخ قاجار
امتیاز تنباکو و قرارداد تالبوت ننگی در تاریخ قاجار
در دوره زمامداری ناصرالدین شاه قاجار بر ایران امتیازات زیادی برای بیگانگان داده شد که همه آنها نتیجه شومی برای ایران داشته است از جمله امتیازات شوم ، امتیاز تنباکو بود که به سرگرد «جرالد (میجر) تالبوت» «Gerald Talbot» تبعه بریتانیا داده شد. اعتای این امتیاز واکنش‌های داخلی و خارجی زیادی در پی داشت و اعتراض مردم ، علنا و تجار نهایتاً منجر به الغای آن گردید.
بر اساس این امتیاز که در 8 مارس 1890 برابر با 1307 هجری قمری بین ناصرالدین شاه و میجر تالبوت امضا گردید امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو در سراسر قلمرو شاهنشاهی ایران به مدت پنجاه سال به تالبوت واگذار گردید و در عوض صاحب امتیاز تعهد نمود که سالانه 15000 لیره انگلیسی به خزانه شاهنشاهی بپردازد به علاوه 25 درصد سود ویژه. به موجب ماده 5 «حمل و نقل توتون و تنباکو در ممالک ایران بدون اجازه صاحبان این امتیاز ممنوع است مگر آنچه مسافرین برای استعمال یومیّه خودشان همراه داشته باشند.
امتیاز تنباکو زیان بخشترین امتیازی بود که از طرف ناصرالدین‌شاه اعطا گردیده بود. امتیاز تالبوت به هر شهر و شهرکی که در آنجا تنباکو کاشت و برداشت می‌شد گزند می‌رساند. با اعتای این امتیاز در واقع هزاران بازرگان و خرده فروش تنباکو به یک کمپانی بیگانه فروخته می‌شدند. این مسئله باعث شد تا اعتراضات زیادی برای این امتیاز صورت گیرد. تاجران منافع خود را در خطر می‌دیدند و روحانیون اجرای این امتیاز را به منزله استیلای بیگانگان می‌دانستند و این مورد باعث شد تا این دو طبقه قدرتمند وجه اشتراکی داشته باشند و به هم نزدیک گردند.
در میان موج تظاهرات و شورشهای مردم ایران فتوای میرزای شیرازی مبارزه علیه امتیاز تنباکو را تکمیل کرد. مردم در سراسر ایران دستور میرزای شیرازی مبنی بر عدم استعمال توتون و تنباکو را پذیرفتند حتی در قصر ناصرالدین‌شاه زنان حرم از آماده ساختن تنباکو برای شاه استنکاف ورزیدند. علاوه بر فشارهای داخلی ، دولت روسیه هم شدیداً به امتیاز تالبوت اعتراض می‌کرد و این در حالی بود که دولت انگلیس برای حمایت از کمپانی برنامه مشخص نداشت. مجموعه این عوامل باعث شد تا ناصرالدین‌شاه در 28 دسامبر 1891 رسماً امتیاز نامه را الغا نماید و این مطلب را رسماُ به روحانیون ، تجار و مردم اعلام نمود.
منابع:
تاریخ بیداری ایرانیان ، ناظم السلام کرمانی
روس و انگلیس در ایران ، فیروز کاظم زاده، انتشارات کتابهای حبیبی، 1354
«تاریخ ایران و جهان"
🌎 @history_1