در سده‌های هفدهم و هجدهم و از آن پس در مقدار زیادی از فلسفۀ اروپایی و امریکایی، یکی از موارد مهم مل نزاع، رابطۀ میان فکر و ادراک م

در سده‌های هفدهم و هجدهم و از آن پس در مقدار زیادی از فلسفۀ اروپایی و امریکایی، یکی از موارد مهم مل نزاع، رابطۀ میان فکر و ادراک ما از جهان برون بوده است. آیان چنان‌که تجربه‌گرایان انگلیسی، لاک، بارکلی، و هیوم دعوی کرده‌اند، این رابطه تنها‌‌ همان ثبت انفعالی انطباعاتی حسی و تلفیق بعدی آن‌ها به موجب قوانین «تداعی» است؟ یا باید با فیلسوفانی چون دکارت، هم‌صدا شویم و بگوییم که
ه به زبان دارد، برخی از نظرهای او دربارۀ ماهیت زبان نقشی مهم در شکل‌گیری نظر کلی او دارند.» (چامسکی، ۱۳۸۲، ص ۹) چامسکی به بیان نظر دکارت دربارۀ محدودیت‌های تبیین مکانیکی می‌پردازد و چنین نتیجه می‌گیرد که انسان توانایی‌هایی دارد که نمی‌توان آن‌ها را صرفاً با دلایل مکانیستی بیان کرد. دکارت در کتاب گفتار روش با اشاره به این موضوع می‌گوید:
می‌توان ماشینی ساخت که قادر باشد کلمات را ادا کند یا واکنش‌هایی جسمانی نشان دهد که منجر به تغییراتی در اندام‌های او شود. برای مثال، اگر نقطۀ معینی از بدنش را لمس کنیم ممکن است بپرسد ما چه می‌خواهیم، و در تماس با نقطۀ دیگری ممکن است بگوید احساس درد می‌کند، اما هیچ‌گاه گفتارش را به صورت‌های متفاوت سامان نمی‌دهد تا برای هر مطلبی که در حضورش ادا شده، جوابی مناسب در ذهن داده باشد، حال آنکه این توانایی را حتی پست‌ترین آدمیان هم دارند. (گفتا در روش، ص ۱۱۶)
بنا به تبیین چامسکی، دکارت به این نتیجه رسیده است که زبان وسیله‌ای برای بیان آزادانۀ تفکر یا واکنشی مناسب در مقابل موقعیت‌های جدید است و هیچ گفتاری با محرک‌های خارجی یا شرایط فیزیولوژیک ارتباط ندارد و به سبب ماهیت غیر دورانی خود قابل شناسایی است.
چامسکی توجه می‌دهد که دکارت به جنبۀ خلاقانۀ زبان توجه داشته است و بسیاری از متفکران همچون لامتری و بوژان متوجه این نکته‌ای که دکارت مطرح کرده است نشده‌اند، یعنی این واقعیت که زبان انسان، فارغ از کنترل محرک‌های خارجی و شرایط فیزیولوژیک داخلی است و همچون ابزاری همگانی برای تفکر و خودبیان‌گری به کار می‌رود، نه فقط برای گزارش و درخواست و دستور.
چامسکی اعتقاد دارد که زبان‌شناسی نوین هیچگاه آرای دکارت دربارۀ زبان را با جدیت بررسی نکرده است. دکارت تمایز بزرگی بین انسان و حیوان قایل است و استدلال می‌کند که رفتار حیوان بر اساس غریزه است و کمال و مشخصات خاص غرایز، تبیین رفتارحیوانات را در چهارچوب توصیف مکانیکی قرار می‌دهد.
در این باره به طور خلاصه می‌توان گفت که یکی از دستاوردهای مهم آنچه چامسکی زبان‌شناسی دکارتی می‌نامد این نظر است که زبان انسان، در مقایسه با زبان‌وارۀ حیوانات، در استفاده طبیعی خود از حاکمیت محرک‌های بیرونی مستقل و از شرایط درونی آزاد است و محدود به هیچ کنش ارتباطی کاربردی خاصی نیست. پس زبان، آزادانه همچون ابزاری برای خودبیانگری و تفکر آزاد عمل می‌کند. امکانات نامحدود تفکر و خیال در جنبۀ خلاقانۀ استفاده از زبان نمایان می‌شوند. زبان ابزار محدودی در اختیار می‌گذارد، اما امکان بیان نامحدودی را عرضه می‌کند.
نهایتاً می‌توان گفت که چامسکی در کتاب زبان‏‌شناسی دکارتی می‌‏خواهد با بازگشت به گذشته و دقت در مطالعات قرون هفدهم و هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم ذهن‏‌ها را متوجه کشفیات جدید کند. از اینرو اصطلاح زبان‏‌شناسی دکارتی را که امری غریب به نظر می‌‏رسد، بر سر زبان‏‌ها می‌‏اندازد. او می‌‏گوید: «من سعی ندارم زبان‏‌شناسی دکارتی را آن طور که خود این علم می‌‏خواهد توصیف کنم، بلکه می‌‏کوشم توجه خود را به نظر‌ها و آرایی معطوف کنم که به نحوی کاملا مستقل در آثار جدید ظهور کردند» از این‏رو کسانی که با دستور زایش چامسکی آشنایی دارند، درک و فهم این مباحث دشوار نیست. اما سؤال اساسی که در خصوص زبان‏‌شناسی دکارتی مطرح می‌‏شود این است که آیا مباحث مربوط به زبان که در آثار دکارت آمده، بر ساخته ذهن اوست یا ریشه در آثار قدیم‏‌تر دارد، و اگر چنین نیست پس چرا از زبان‏‌شناسی دکارتی یاد می‌‏کنیم و حتی دکارت در آثار مهم خود چون گفتار «در روش راه بردن عقل» و «تأملات» توجه‏ای به زبان ندارد، آیا می‌‏توان با تفسیر به رای از زبان‏‌شناسی دکارتی سخن بگوییم. (زبان‌شناسی همگانی، ۴/۴/۹۲)

منابع:
جان لاینز، چومسکی، ترجمۀ احمدی سمیعی، انتشارات خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۵۷.
نعام چومسکی، ساخت‌های نحوی، ترجمۀ احمد سمیعی، انتشارات خوارزمی، چاپ اول، ۱۳۶۲.
نوام چامسکی، زبان‌شناسی دکارتی، ترجمۀ احمد طاهریان، انتشارات هرمس، چاپ دوم، ۱۳۸۲.
وبلاگ زبان‌شناسی همگانی، نوشتۀ م. محمدیان، «زبان‌شناسی دکارتی در یک نگاه»
اسمیت، نیل و ویلسون، دیردری، (۱۳۶۷)، زبان‌شناسی نوین نتایج انقلاب چامسکی، ترجمهٔ ابوالقاسم سهیلی، علی اشرف صادقی، علی صلحجو، مجدالدین کیوانی، یحیی مدرسی، رضا نیلی‌پور، تهران: انتشارات آگاه.
چامسکی، نوام، (۱۳۸۰)، دانش زبان، ماهیت، منشا و کاربرد آن
@linguisticsacademy
ص۵